Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 337

३२०
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां ढुण्ढिकायां ।
[पाणिवत वर्तते] 'वृतक वर्तने' (९५५) वृत् । पाणिना वर्तनं = पाणिवर्तम् । अनेन णम्प्र० → अम् । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० अर । हस्तेन वर्तते इत्यर्थः ॥छ।।
बन्धेर्नाम्नि ॥ ५।४।६७ ॥ [बन्धेः] बन्धि पञ्चमी ङसि । [नाम्नि ] नामन् सप्तमी ङि ।
नाम्नीत्यस्य संबंधात् बन्धिशब्दो बन्धिधातुप्रकृतौ बन्धविशेषनाम्नि च क्रौञ्चादौ विशेषणत्वेन प्रत्ययान्तो वर्त्तते, अतो बन्धविशेषक्रौञ्चशब्दादयो बन्धिधातुस्तस्मात् णम् भवतीत्यर्थः ।
[क्रौञ्चबन्धं बद्धः] क्रौञ्चाकारो बन्धः = क्रौञ्चः । 'बन्धंश् बन्धने' (१५५२) बन्ध् । क्रौञ्चेन बन्धनं = क्रौञ्चबन्धनम् । अनेन णम्प्र० → अम् ।
[मयूरिकाबन्धं बद्धः] मयूरिकया बन्धनं = मयूरिकाबन्धम् । अनेन णम्प्र० → अम् । [चण्डालिकाबन्धं बद्धः] चण्डालिकया बन्धनं = चण्डालिकाबन्धम् । अनेन णम्प्र० → अम् । क्रौञ्चादीनि बन्धनामधेयानि, क्रौञ्चाद्याकारो बन्धः क्रौञ्चादिरित्युच्यते, तेन बन्धेन बद्ध इत्यर्थः ॥छा।
आधारात् ॥ ५।४।६८ ॥ [आधारात्] आधार पञ्चमी ङसि । [चक्रबन्धं बद्धः] चक्रे बन्धनं = चक्रबन्धम् । अनेन णम्प्र० → अम् । [चारकबन्धं बद्धः] चारके बन्धनं = चारकबन्धम् । अनेन णम्प्र० → अम् । [कूटबन्धं बद्धः] कूटे बन्धनं = कूटबन्धम् । अनेन णम्प्र० → अम् । [गुप्तिबन्धं बद्धः] गुप्तौ बन्धनं = गुप्तिबन्धम् । अनेन णम्प्र० → अम् । चक्रादिषु बद्ध इत्यर्थः ॥छ।।
कर्तुर्जीव-पुरुषान्नश-वहः ॥ ५।४।६९ ॥ [कर्तुः ] कर्तृ पञ्चमी ङसि । [जीवपुरुषात् ] जीवश्च पुरुषश्च = जीवपुरुषम्, तस्मात् । [नशवहः ] नशश्च वह् च = नशवह, तस्मात् ।
[जीवनाशं नश्यति] जीव 'नशौच अदर्शने' (१२०२) नश् । जीवस्य नशनं = जीवनाशम् । अनेन णम्प्र० → अम् । 'ञ्णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः आ । जीवन् नश्यतीत्यर्थः ।
[पुरुषवाहं वहति ] पुरुष 'वहीं प्रापणे' (९९६) वह् । पुरुषस्य वहनं = पुरुषवाहम् । अनेन णम्प्र० → अम् । 'ञ्णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः आ । पुरुषः प्रेष्यो भूत्वा वहतीत्यर्थः ॥छ।।
ऊर्ध्वात् पू:-शुषः ॥ ५।४७० ॥ [ऊर्ध्वात् ] ऊर्ध्व पञ्चमी ङसि । [पूःशुषः] पूश्च शुष् च = पू:शुष्, तस्मात् ।