Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 299

२८२
[क्रियातिपत्तिः ] क्रियातिपत्ति प्रथमा सि ।
सप्तम्या अर्थो निमित्तं हेतुफलकथनादिका सामग्री । कुतश्चिद् वैगुण्यात् क्रियाया अतिपतनमनभिनिर्वृत्तिः क्रियातिपत्तिस्तस्याम् ।
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृकायां दुण्डिकायां ।
[दक्षिणेन चेदयास्यन्न शकटं पर्याभविष्यत् ] दक्षिणस्यामदूरवर्त्तिन्यां दिशि ( वसति) । दक्षिणेन मार्गेण । 'अदूरे एन:' ( ७/२/१२२) एनप्र० । 'अवर्णेवर्णस्य' (७।४।६८) अवर्णस्य लुक् । प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' (३।२७) सिलुप् ।
पर्याभविष्यत् - परि-आङ्पूर्क: 'भू सत्तायाम् (१) भू । क्रियातिपत्तिः स्यत् । 'स्ताद्यशितोऽत्रोणादेरिट्' (४।४।३२) इट् । ‘नामिनो’० (४।३।१) गु० ओ । 'ओदौतोऽवाव् ' (१।२।२४) अव् । 'नाम्यन्तस्था- कवर्गात् ' (२।३।१५ ) षत्वम् ।
[ यदि कमलकमाह्वास्यन्न शकटं पर्याभविष्यत् ] यदि कमलकं 'वेंग् स्पर्धा - शब्दयोः' (९९४) ह्वे । 'आत् सन्ध्यक्षरस्य' (४।२।१) ह्वा, आङ्पूर्व० । क्रियातित्तिः स्यत् ।
अत्र दक्षिणगमनं कमलकमाह्वानं वा हेतुरपर्याभवनं फलम् तयोरर्थे 'वर्त्स्यति हेतु-फले' (५/४/२५ ) इत्यनेन प्राप्नुवत्यां सत्यां कुतश्चित् प्रमाणात् क्रियाया अनिष्पत्तौ अनेन क्रियातिपत्तिः । पर्याभवने (नम्) - उच्छलनम् । एवम्
[ अभोक्ष्यत भवान् घृतेन यदि मत्समीपमागमिष्यत् ] 'भुजंप् पालना - ऽभ्यवहारयोः' (१४८७) भुज् । क्रियातिपत्तिः स्यत । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० ओ । 'च-ज: क- गम्' (२२११८६) ज०ग० । 'अघोषे '० (१।३।५०) ग० क० । 'नाम्यन्तस्था - कवर्गात् ' ० (२।३।१५) षत्वम् । क - षयोगे क्ष० । 'अड् धातोरादि' ० (४।४।२९) अट् ।
आगमिष्यत् - आङ्पूर्व०, गम् । क्रियातिपत्तिः स्यत् । 'गमोऽनात्मने' (४|४|५१) इट् ॥छ|| भूते ॥ ५|४|१० ॥
[ भूते] भूत सप्तमी ङि ।
[ दृष्टो मया भवतः पुत्रोऽन्नार्थी चंक्रम्यमाणः, अपरश्चातिथ्यर्थी, यदि स तेन दृष्टोऽभविष्यत्, उताभोक्ष्यत, अप्यभोक्ष्यत ] अन्न 'अर्थणि उपयाचने' (१९३१) अर्थ । 'चुरादिभ्यो णिच्' (३|४|१७) णिच्प्र० 1 अन्नमर्थयतीत्येवंशीलः = अन्नार्थी । 'अजाते: शीले' (५|१|१५४) णिन्प्र० →इन् । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिच्लोपः । प्रथमा सि । 'इन्- हन्- पूषाऽर्यम्णः शिस्योः ' (१।४।८७) दीर्घत्वम् । 'दीर्घड्याब् ' ० (१।४।४५) सिलुक् ।
'क्रमू पादविक्षेपे' (३८५) क्रम् । कुटिलं क्रामति । 'गत्यर्थात् कुटिले' (३|४|११ ) यप्र०य । 'सन्-यङश्च' (४।१।३) द्विः । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४|१|४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'क-ङश्च - ञ्' (४|१|४६) क० → च० । 'मुरतोऽनुनासिकस्य' (४।१।५१) मोऽन्तः । ' तौ मुमो व्यञ्जने स्वौ' (१।३।१४ ) अनुस्वारः । चंक्रम्यते = चंक्रम्यमाणः । 'बहुलं लुप्' (३।४।१४) यङ्लुप् । 'शत्रानशावेष्यति' ० (५।२।२० ) आनश्प्र० आन । 'क्यः शिति' (३।४।७०) क्यप्र० → य। 'अतो म आने ' ( ४|४|११४) मोऽन्तः । 'र- षृवर्णान्नो ण' ० (२।३।६३ ) णत्वम् । तेन = अतिथ्यर्थिना ।
'भू सत्तायाम्' (१) भू । क्रियातिपत्तिः स्यत् । 'स्ताद्यशितो ' ० ( ४ । ४३२) इट् । 'नामिनो' ० (४।३।१) गु० ओ । 'ओदौतोऽवाव् ' (१।२।२४) अव् । 'अड् धातोरादि' ० (४।४।२९) अट् ।
उतशब्दोऽत्यर्थे । प्रथमा सि । 'अव्ययस्य' ( ३।२७) सिलुप् ।
अभोक्ष्यत
क्रियातिपत्तिः स्यत ।
-
For Private Personal Use Only