Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 05

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 302

पञ्चमाध्यायस्य चतुर्थः पादः ॥
२८५
[कथं नाम तत्रभवान् मांसमभक्षयिष्यत्, भक्षयेत्, भक्षयति, अबभक्षत्, अभक्षयत्, भक्षयाञ्चकार ?] 'भक्षण अदने' (१७१७) भक्ष् । 'चुरादि'० (३।४।१७) णिचप्र० । क्रियातिपत्तिः स्यत् । 'स्ताद्यशितोऽत्रोणादेरिट्' (४।४।३२) इट् । 'नामिनो'० (४।३।१) गु० ए । 'एदैतोऽयाय् (१।२।२३) अय् । 'अड् धातोरादि'० (४।४।२९) अट् ।
भक्ष् । 'चुरादि'० (३।४।१७) णिच्प्र० । सप्तमी यात् । 'कतर्यनद्भ्यः शव्' (३।४।७१) शव् । 'नामिनो'० (४।३।१) गु० ए । 'एदैतोऽयाय्' (१।२।२३) अय् । 'यः सप्तम्याः ' (४।२।१२२) या० → इ० । 'अवर्णस्ये'० (१।२।६) ए० ।
भश् । 'चुरादि'० (३।४।१७) णिच्प्र० । ह्यस्तनी दिव् → त् । 'कर्त्तर्यन'० (३।४।७१) शव् । 'नामिनो'० (४।३।१) गु० ए । 'एदैतोऽयाय्' (१।२।२३) अय् । 'अड् धातोरादि'० (४।४।२९) अट् । __[कथं नाम तत्रभवान् साधूनपूपुजत् ?] 'पूजण् पूजने(पूजायाम्)' (१५८६) पूज् । 'चुरादिभ्यो णिच्' (३।४।१७) णिच्प्र० । अद्यतनी दि → त् । 'णि-शि-दु-उ-कमः कर्तरि ङ:' (३।४।५८) ङप्र० → अ । 'द्विर्धातः परोक्षा-डे प्राक् ० (४।१।१) द्विः । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'हूस्वः' (४।१।३९) हुस्वतः । 'णेरनिटि' (४।३।८३) णिचुलोपः । 'अड् धातोरादि'० (४।४।२९) अट् । एवं यथाप्राप्ति वर्तमानादयोऽपि भवन्ति ॥छ।।
किंवृत्ते सप्तमी-भविष्यन्त्यौ ॥ ५।४।१४ ॥ [किंवृत्ते ] 'वृतूङ् वर्त्तने' (९५५) वृत् । वर्त्तनं = वृत्तम् । 'क्लीबे क्तः' (५।३।१२३) क्तप्र० → त । किमोविभक्त्यन्तस्य त(ड)तर-त(ड)तमान्तस्य वा वृत्तं = किंवृतम्, तस्मिन् ।
[सप्तमीभविष्यन्त्यौ ] सप्तमी च भविष्यन्ती च = सप्तमीभविष्यन्त्यौ ।
[किं तत्रभवाननृतं ब्रूयात् ? वक्ष्यति ?] किम्शब्दः प्रश्ने । 'ऋक् गतौ' (११३५) ऋ । 'कं प्रापणे च' (२६) ऋ । इयर्ति-ऋच्छति वा = ऋतम् । 'गत्यर्था-ऽकर्मक पिब-भुजेः' (५।२११) क्तप्र० →त । न ऋतं = अनृतम् । 'अन् स्वरे' (३।२।१२९) अन् ।
'बॅगक व्यक्तायां वाचि' (११२५) ब्रू । सप्तमी यात् ।
बॅगक व्यक्तायां वाचि' (११२५) बू । 'वचंक् भाषणे' (१०९६) वच् । 'अस्ति-ब्रुवोभू-वचावशिति' (४|४|१) ब्रू० → वच्'० । भविष्यन्ती स्यति । 'च-जः क-गम्' (२।१२८६) च → क० । 'नाम्यन्तस्था-कवर्गात् पदान्तः कृतस्य'. (२।३।१५) षत्वम् । क-षयोगे क्ष० ।
[को नाम, कतरो नाम, कतमो नाम यस्मै तत्रभवाननृतं ब्रूयात् ? अनृतं वक्ष्यति ?] किम् । द्वयोर्मध्ये कः = कतरः । 'यत्-तत्-किमन्यात्' (७।३।५३) डतरप्र० → अतर । बहूनां मध्ये कः = कतमः । 'बहूनां प्रश्ने डतमश्च वा' (७।३।५४) डतमप्र० → अतम । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२।१।११४) इम्लुक् । यस्मै-'तादर्थ्य' (२।२।५४) चतुर्थी, यस्य निमित्तम् । शेषं स्पष्टम् ।
अत्रापि सप्तमी निमित्तमस्तीति भूते क्रियातिपतने वा क्रियातिपत्तिः -
[किं तत्रभवाननृतमवक्ष्यत् ? पक्षे - ब्रूयात् ?, वक्ष्यति ? च] 'बॅग्क् व्यक्तायां वाचि' (११२५) ब्रू । 'अस्ति-ब्रुवोर्भू-वचावशिति' (४।४।१) ब्रू० → वच् । क्रियातिपत्तिः स्यत् । 'च-जः क-गम्' (२।१।८६) च० → क० । 'नाम्यन्तस्था'० (२।३।१५) षत्वम् । क-षयोगे क्ष० । 'अड् धातोरादि'० (४।४।२९) अट् ॥छ।।