________________
વિવેક-ચેતનાનું જાગરણઃ
વિવેક-ચેતના અને વિવેકપૂર્ણ નિર્ણાયક શક્તિને સમ્યગ વિકાસ જ એક માત્ર માર્ગ છે, જેના દ્વારા પાશવી વૃત્તિઓ, જંગલી (અસભ્ય, અસંસ્કૃત) પરંપરાએ, અંધવિશ્વાસ અને અનેક રૂઢિગત કે પરંપરાગત માન્યતાઓને પ્રાબલ્યને નિયંત્રિત તેમજ સમાપ્ત કરી શકાય. તેના પરિણામે ખતરનાક આવેગેની શક્તિનો સર્જનાત્મક ઉપયોગ શ્રી શકાશે તથા તેમના ભયને સમાપ્ત કરી શકાશે. આથી આવશ્યકતા એ વાતની છે કે મનુષ્યની તે વિલક્ષણ વિશિષ્ટતાને જાગૃત કરવામાં આવે, જેને “વિવેક-ચેતના” અને વિવેકપૂર્ણ નિર્ણય” કહેવામાં આવે છે, અને અંતમાં શારીરિક, માનસિક અને ભાવાત્મક બધી જ વૃત્તિઓ પર વિવેક-ચેતનાનું પૂર્ણ નિયંત્રણ સ્થાપિત કરવામાં આવે. અંતઃસ્ત્રાવી તંત્રનું સંતુલન
વૃત્તિઓનાં આવેગાત્મક બળને ઉદ્દીપ્ત કે ઉપશાન્ત કરવાની મૂળભૂત ચાવી છે. અંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથિઓ. એટલા માટે એ જ તન્ય-કેન્દ્રોનાં સંવાદી કેન્દ્રો છે. અંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથિઓ સ્વતંત્ર રૂપે અલગ-અલગ કાર્ય નથી કરતી, પરંતુ વાઘ–વૃંદના સભ્યોની માફક તેમની પણ એક આખી મંડળી ફ્રાય છે. બધી ગ્રંથિઓ પરસ્પર રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ દ્વારા સંબંધિત છે. એટલું જ નહિ, તેઓ મસ્તિષ્ક અને નાડી તંત્રની સાથે પણ પૂર્ણરૂપે જોડાયેલી હોય છે. નાડી-તંત્રની પ્રવૃત્તિઓ તેમનાથી પ્રભાવિત થાય છે અને તેમને પ્રભાવિત કરે છે. અંતઃસ્ત્રાવી તંત્રનું અસંતુલન મસ્તિષ્કને પ્રભાવિત
2
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
