________________
કરવા માટે કરવામાં આવે છે. અપ્રમાદ કેન્દ્રની પ્રેક્ષા ત્યાંના વિશિષ્ટ સ્નાયુતંતુઓને મૈતન્યશીલ બનાવીને વ્યક્તિની
સ્મૃતિને તીવ્ર કરે છે, અને વ્યસનથી ઉત્પન્ન થનાર મૂછને દૂર કરી વ્યકિતને વ્યસન-મુક્ત બનાવે છે. પ્રાણુકેન્દ્ર
નાસાગ્ર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની પરંપરા ઘણું જૂની છે. પ્રાણનું આ મુખ્ય કેન્દ્ર છે. આના ઉપર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાથી પ્રાણ પર અધિકાર પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રકાશ-દર્શન, પૂર્વાભાસ, દુરાભાસ, સુગંધનો અનુભવ–તે આ પ્રાણ-કેન્દ્ર પર કરવામાં આવતા ધ્યાનનું પરિણામ છે. એકાગ્રતાની સિદ્ધિ માટે આ મહત્વપૂર્ણ કેન્દ્ર છે, અનિમેષ પ્રેક્ષા કરવા માટે આને અભ્યાસ ખૂબ જ ઉપગી છે, તેનાથી સંકલ્પ શકિતનો વિકાસ થાય છે. ચાણકેન્દ્ર
ચિત્તની સાહજિક એકાગ્રતા માટે આ ખૂબ પ્રભાવશાળી કેન્દ્ર છે. આના દ્વારા મસ્તિષ્ક વિદ્યુત સાથે સીધે સંબંધ સ્થાપિત થાય છે. આ જીવનીય શક્તિનું કેન્દ્ર છે, અને આના ઉપર દીર્ઘકાલીન ધ્યાન અભ્યાસથી દીર્ધાયુ પ્રાપ્ત થાય છે. ઉપસંહાર
ઉપર આપણે એક-એક કરીને ચૈતન્ય-કેન્દ્રોની ચર્ચા કરી તથા પ્રત્યેક કેન્દ્રની પ્રેક્ષાથી થનાર નિષ્પત્તિની ચર્ચા કરી. હવે આપણે સમગ્ર રૂપથી ચૈતન્ય કેન્દ્ર-પ્રેક્ષાની નિષ્પત્તિ પર વિચાર કરીશું.
64
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
