________________
સુખનો હરિયાળો દેશ ઃ ભુતાના
કિશોરસિંહ સોલંકી
ભૂતાન ભારત આધારિત દેશ હોવા છતાં પોતાની પ્રાચીન આપણે જાણીએ છીએ કે, ભૂતાનમાં રાજશક્તિ અને સંસ્કૃતિ અને રિવાજો સાચવી રાખ્યા છે. પર્યાવરણનો નાશ કર્યા ધર્મશક્તિ એક સાથે જ ચાલે છે. રાજના પાટનગરનું સમગ્ર વિના પ્રગતિ સાધી છે. ત્યાંની સરકારે પર્યાવરણને જાળવી રાખવા વહીવટીતંત્ર અને બુદ્ધિનું વડુમથક એક સાથે જ હોય છે. માટે ઘણા પગલાં લીધાં છે. લેસ્ટર યુનિએ ૨૦૦૬ માં કરેલાં તેમાં ન્યાયાલય પણ ખરું જ. રાજકીય રીતે જેમ જિલ્લા, એના વર્લ્ડ મેપ ઓફ હેપીનેસ” ના સર્વેના આધારે “બીઝનેસ વીક' વિભાગો અને ગામો હોય છે એ રીતે જ ધર્મને આધારિત વ્યવસ્થા નામના સાપ્તાહિકે ભૂતાનને એશિયાનો સૌથી સુખી અને ગોઠવાયેલી છે. દુનિયામાં આઠમા સુખી દેશ તરીકે ગણાવ્યો છે. તે હિમાલયની દીક્ષા લીધેલા ભિક્ષુકો ગૅલોન્ગ (Gelong) કહેવાય છે. તેઓ ગોદમાં વસેલો મહત્વપૂર્ણ દેશ છે. એનું મૂળ નામ વૃક-યુલ (Druk- જોન્ગ અને ચોરટનમાં રહે છે. તેઓ પરંપરાગત રીતે ઘટ્ટ-લાલ Yul) છે, જેનો અર્થ થાય છે “અજગરોનો દેશઅંગ્રેજો એને The રંગના લાંબા ઝભ્ભા પહેરે છે. તેમને સામાન્ય રીતે પાંચ-છ વર્ષની Land of thander Dragon એટલે કે “ગરજતા ડ્રેગનનો દેશ' ઉંમરમાં જ મઠમાં મોકલવામાં આવે છે. જે તેમના પરિવાર માટે તરીકે ઓળખતા.
પ્રતિષ્ઠા ગણાય છે. ત્યાં તેમને પરંપરાગત ધાર્મિક શિક્ષણ અપાય હિમાલયની ગિરિમાળાઓમાં સ્થિત આ “કિંગડમ ઓફ છે. થોડા વર્ષના અભ્યાસ પછી તેમની યોગ્યતાના આધારે કાં તો ભૂતાન' મુખ્યત્વે પહાડી પ્રદેશ છે. એણે છૂપું સ્વર્ગ રહેવાનું પસંદ તેમને વધુ શાસ્ત્રીય અભ્યાસ માટે મોકલવામાં આવે છે અથવા કર્યું છે. આ એક એવી ભૂમિ છે કે જે કાયમી પ્રવાસી હોય તેઓને તો અન્ય ધાર્મિક કલાઓ જેવી કે નૃત્ય,સંગીત, ચિત્ર કે પણ આકર્ષે છે. પ્રવાસીઓ માટેની આ અતિ પ્રિય જગ્યા હોવા સીવણકામમાં જોતરવામાં આવે છે. છતાં ય ખૂબ જ ઓછા લોકો ત્યાં જઈ શકે છે.
બૌદ્ધ ભિક્ષુકોના વડાને - ધર્મગુરૂને - જે ખેનપો (JeKhenpo) ભૂતાનનો વિસ્તાર આશરે ૩૮૦૦૦ ચો. કિ.મી. જેટલો છે. કહેવામાં આવે છે. જે સૌથી અગત્યના મઠ પ્રાસંગ હેન્સીંગ તેની પૂર્વ-પશ્ચિમ લંબાઈ આશરે ૩૨૦ કિ.મી. અને ઉત્તર-દક્ષિણ (Dratshang Chentshog) ની દેખરેખ રાખે છે. એમના મુખ્ય પહોળાઈ આશરે ૧૭૭ કિ.મી. છે. તેની દક્ષિણ-પૂર્વમાં સિક્કીમ સહાયક તરીકે દોરજે લોપેન ધાર્મિક શિક્ષણના વડા તરીકે સેવા આવેલું છે. જે તેને નેપાળથી અલગ પાડે છે. સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક આપે છે. રીતે તે તિબેટ સાથે જોડાયેલો છે. ભારત-ભૂતાન વચ્ચેની સીમાની આ લોપેન (શિક્ષક,ગુરૂ) મુખ્યત્વે ચાર પ્રકારના હોય છે. જે લંબાઈ આશરે ૫૮૭ કિ.મી. છે. અગ્નિ હિમાલયમાં આવેલા આ જુદા જુદા અભ્યાસક્રમ શીખવે છે. તે બધાં જ મોનેટરીંગ પણ કરે દેશની ચારેબાજુ પર્વતીય હારમાળાની કુદરતી દિવાલ છે. છે. એના પછી પ્રાપે લોપેન (પ્રાપે) એ વ્યાકરણના શિક્ષક છે.
ભૂતાનની પ્રજાએ આધુનિક વિકાસના ખોટા માપદંડને બદલે સાહિત્યનો અભ્યાસ કરાવે છે. યંગપે લોપેન (Yangpe) એ સંગીત સુખનો માપદંડ સ્વીકાર્યો છે. “ગ્રોસ ડોમેસ્ટિક પ્રોડક્ટ' નહિ પણ અને કર્મકાંડના શિક્ષક છે. સેનીયી લોપેન (Tsenyi) એ માસ્ટર ગ્રોસ નેશનલ હેપીનેસ” નો સ્વીકાર છે. તેથી તો તમને કોઈપણ ઑફ ફિલોસોફીના શિક્ષક હોય છે. આ ચારે ગુરૂઓનું સ્થાન એવું ભૂતાનીઝ દીવેલ પીધા જેવું મોંઢું લઈને ફરતો જોવા નહિ મળે. હર છે કે એમને પ્રધાનનો દરજ્જો અપાયેલો છે. હાલતમાં હસતો જ હોય!
આ ચાર ગુરૂઓ સિવાય જે છે તે ખીલકોર લોપેન (Khilkor) આ દેવભૂમિ છે. “મહાયાન બૌદ્ધિઝમ' છેલ્લું આશ્રય સ્થાન છે. કલાઓના શિક્ષક હોય છે અને સીપે લોપેન (Tsipe) એટલે છે. “મહાયાન' એટલે ખરા અર્થમાં બુદ્ધના અસલ આદર્શોનું શિક્ષણ કે જ્યોતિષ વિદ્યાના શિક્ષક હોય છે. આપતો પંથ છે. ઊંચા શિખરો પર આવેલા પવિત્ર બૌદ્ધમઠ જે દરેક મઠમાં એક કડુન (Kudun) હોય છે. જે શિસ્તપાલન મંત્રોથી ભરપૂર અને ઉન્નત શિખરોની ધાર ઉપર ફરફરતા ધ્વજ કરાવે છે. આ ભિક્ષુઓનીકાળજી સરકાર લે છે પણ ધાર્મિક ક્રિયાકાંડ અને લાલ કપડામાં દિવસ-રાત મંત્રોચ્ચાર કરતા બૌદ્ધ સાધુઓ કરીને જે કમાય છે તે એમની પોતાની મૂડી ગણાય છે. જોગ કે આપણને એક અલગ દુનિયામાં લઈ જાય છે. એવા ભૂતાનને ૨૩ મઠમાં ધાર્મિક ક્રિયાઓ એ કરાવે છે. એપ્રિલ ૨૦૧૭ થી ૨૯ એપ્રિલ ૨૦૧૭ સુધી જે માણ્યું છે જ્યારે દીક્ષા આપવામાં આવે છે ત્યારે બ્રહ્મચર્યનું પાલન, એમાંથી કેટલીક બાબતો તમારા માટે :
ધૂમ્રપાનનો નિષેધ અને મદ્યપાનની બંધીની પ્રતિજ્ઞા લેવી પડે છે. ભિક્ષુઓ અને એમની ધાર્મિક શ્રેણીના વર્ગો
આમાં એક છૂટછાટ છે કે જો એમને સંસાર માંડવો હોય તો છૂટ
૧૨ )
E પ્રબુદ્ધ જીવન ;
સપ્ટેમ્બર - ૨૦૧૭)
