________________
અત્યંતર તપ - ૧૦-૧૧-૧૨ સ્વાધ્યાય-ધ્યાન અને કાયોત્સર્ગ
સુબોધીબેન સતીસ મસાલીઆ આપણે લગભગ સપ્ટેમ્બર ૧૬થી શરૂ કરી પ્રથમ પ્રાયશ્ચિત, પ્રતિબિંબ દેખાશે. એ જ છે સમ્યક્દર્શન - આપણા આત્મારૂપી વિનય અને વૈયાવચ્ચ તપ વિષેની ઊંડી સમજ આપી. આ ત્રણેય અરીસા પર ચડેલી કર્મોની પ્રતિરોની થરને અથાગ પ્રયત્ન દ્વારા (૨વાધ્યાય તપ વિષે સારો પ્રતિસાદ મળવાથી છ બાહ્યતપ અણસણથી દ્વારા) જો એકાદ જગ્યાએથી પણ મૂળ સુધી દૂર કરવામાં સફળ થયા સંલીનતા વિષે સમજાવ્યું. આમ નવ તપ સમજાવ્યા પછી વારો તો એટલા ભાગમાંથી આત્માનો પ્રકાશ (આનંદ) બહાર પડશે ને આવે છે ઉત્કૃષ્ટમાં ઉત્કૃષ્ટ તપ “સ્વાધ્યાય'નો. પણ તમે હેડીંગમાં અવર્ણનીય હશે, અકથ્ય હશે. તે જ છે સમકિત, તે જ છે જોશો કે મેં સ્વાધ્યાય તપ એકલો આપવાને બદલે સ્વાધ્યાય - સયકદર્શન... જેમ ચાદરમાં એક છીંડુ પડે તો તે ધીમે ધીમે આખી ધ્યાન અને કાયોત્સર્ગને સાથે લીધા છે કેમ? કેમકે આ ત્રણેય ચાદર ફાડી નાખવા માટે સમર્થ છે. તેમ એક વખત સમ્યક્દર્શન તપ એકબીજા સાથે જોડાયેલા છે. સ્વાધ્યાય કરતા કરતા ધ્યાન પ્રાપ્ત કરવાની, સમકિત પ્રાપ્ત કરવાની જો સાધના સફળ થઈ ઘટિત થઈ જાય છે ને સ્વાધ્યાય - ધ્યાનમાં આગળ વધતા કાયાનો ગઈ તો પછી કેવળદર્શન, કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવવાની જવાબદારી ઉત્સર્ગ ક્યારે થઈ જાય છે તેની ખબર પણ નથી પડતી.
એની છે. ભલે સ્વાધ્યાય તપ ઘણો લાંબો સમય, ધીરજ અને સમતા તમે કહેશો સ્વાધ્યાયમાં અઘરૂં શું છે ? થોડી નવકારવાળી માંગી લે છે પણ વાધ્યાય વગર સમદર્શન પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી... ગણી લીધી, થોડી ગાથા ગોખી લીધી કે શાસ્ત્ર અધ્યયન કરી લીધું સમ્યકદર્શન જ આપણને ધ્યાનમાં ગરકાવ કરી શકે છે ને સ્વાધ્યાયના એટલે થઈ ગયું સ્વાધ્યાય... ના-ભાઈ-ના, જો સ્વાધ્યાય તપ આટલું પગલે પગલે જ ધ્યાનની કેડીએ પહોંચી શકાય છે... ઉત્કૃષ્ટ ધ્યાનની સરળ હોત તો એને ઉત્કૃષ્ટતપ કહેવાની શું જરૂર હતી? આ તો દશામાં ક્યારે કાયાનો ઉત્સર્ગ એટલે કે કાયોત્સર્ગ સધાઈ જાય છે તેની એવું છે ને કે ઘણી અઘરી વસ્તુ કરવી, દરેકના બસમાં નથી હોતી...
ખબર પણ પડતી નથી... કાયોત્સર્ગ થઈ જાય છે... કરવો પડતો નથી... માટે ધીમે ધીમે છૂટી જાય છે. જે માણસ અવળા માર્ગે ફંટાઈ જાય છે.
જે કાયોત્સર્ગ દ્વારા કાયા આત્માથી અલગ ભાસે છે. કાયાને જે કાંઈ આવું ન બને માટે પૂર્વાચાર્યોએ બહુ સમજપૂર્વક - સ્વાધ્યાયની જગ્યાએ
થાય છે તે પરને થઈ રહ્યું છે પોતાને નહીં- એવું વદન થાય છે. પછી શાસ્ત્ર અધ્યયન મૂક્યું. ને સમય જતાં આપણે શાસ્ત્ર અધ્યયનને જ
પગમાં આગ પેટાવી ખીર રંધાય છે કે માથા પર અંગારા મૂકાય... એ સ્વાધ્યાય માનવા લાગ્યા.
કાયાને થતો ઉપસર્ગ આત્મા એક બાજુ રહી ફક્ત નિહાળે છે અને ખરેખર વાધ્યાયનો અર્થ છે વનો અધ્યાય. રવ એટલે પોતે.
સ્પર્શતો નથી... “જે બળે છે તે મારું નથી ને મારૂં છે તે બળતું નથી' પોતાના આત્માના સ્વરૂપનો અધ્યાય કરવાનો હતો. બહમુખી બાદર
આવી ઉત્કૃષ્ટ પરિસ્થિતિએ આત્મા પહોંચે છે ત્યારે કાયોત્સર્ગ ખરા મનને અંતરમુખી સુક્ષમ બનાવી એ સુથમ મન દ્વારા મસ્તકથી પગની
અર્થમાં ઘટિતપયો હોય છે. (જો કે આ પંચમકાળમાં આ સંઘયણ. પાની સુધીની અંતરયાત્રા કરવાની છે. બહમુખી મનને અંતરમુખી
દ્વારા ઉત્કૃષ્ટ કોટીનું ધ્યાન અને કાયોત્સર્ગ ઘટિત થવો લગભગ અને સુક્ષ્મ બનાવવા શું કરવું? તેનાથી સ્વનો અધ્યાય એટલે સ્વાધ્યાય કેવી રીતે કરવી? સ્વાધ્યાયને ઉત્કૃષ્ટ કેમ કીધો? તેથી
અશક્ય, અસંભવ છે છતાં અપવાદરૂપ કોઈને થઈ શકે છે.) આપણે કર્મની નિર્જરા કઈ રીતે? તે બધું આપણે આગળ જોશું... પહેલા
તો આ સ્વાધ્યાય નામના તપમાંથી પસાર થઈ સમ્યક્દર્શન કરી એ સમજી લો કે સ્વાધ્યાય એ કચરો સાફ કરવાની ક્રિયા છે. એક
શકીએ તો પણ આપણો આ જન્મારો સફળ થઈ જાય. આ તપ ઉદાહરણથી સમજો... ધારો કે એક અરીસા પર ખૂબ જ જાડા જાડા
એટલે કર્મોનો કચરો સાફ કરતાં કરતાં કદાચ બે-પાંચ-પંદર ભવ માટીના થર વળી ગયા છે. માટે અરીસામાં બિલકુલ પ્રતિબિંબ પણ લા
બિધ પણ લાગી જાય.... છતાંય સ્વાધ્યાયની શરૂઆત પણ થઈ જાય તો જોઈ શકાતું નથી. અરીસા ઘણો મોટો છે ને થર પણ ઘણા વળી પણ આપણે ધન્ય બની જઈએ... આ તપમાં પગલું ત્યારે જ ભરી ગયા છે. હવે જો અરીસામાં પોતાનું પ્રતિબિંબ જોવું હશે તો પહેલા શકાશે જ્યારે નિર્વેદ અને સંવેગ ઉત્પન્ન થાય... એટલે કે સંસારના તો માટીના થર દૂર કરવાની પ્રક્રિયા કરવી પડશે. આ માટીના થર ભવભ્રમણમાંથી કંટાળો અને મોક્ષ માટેની તીવ્ર અભિલાષા ઉત્પન્ન થાય. દૂર કરવાની પ્રક્રિયા એટલે જ સ્વાધ્યાય. જે ઘણી લાંબી પ્રક્રિયા છે. આ તપને આત્મસાત કરતાં પહેલા એ જાણવું ખૂબજ જરૂરી છે કે કંટાળાજનક છે. પરંતુ જો એકવાર એ પ્રક્રિયામાં સફળ થઈ ગયા આપણા જન્મ-મરણના ચક્કરનો અંત કેમ આવતો નથી? જો એટલે કે ભલે એક જ જગ્યાએથી, તો, એક જગ્યાએથી પણ પુરેપુરો ભગવાનના કહેવા પ્રમાણે “આપણે પર્વતના ઢગલા થાય એટલી ઊંડે સુધીના માટીના પડને તોડવામાં સફળ થઈ ગયા તો જરાક વાર ઓઘા લીધા તો પણ આપણને હજી સુધી ભવનો નિસ્તાર પણ અરીસાનો ભાગ દેખાશે. ને નાના અમથા ભાગમાં પણ તમારું કેમ પામી શકતા નથી? તો સમજીએ.”
(સપ્ટેમ્બર - ૨૦૧૭
L; પ્રબુદ્ધ જીવન ET
