________________
પત્રોમાંથી “અત્ર સમાધિ છે..” એ વાત લગભગ દરેક પત્રમાં સાક્ષીભાવે માત્ર જોયા કરે છે. તેથી જ બાહા ચેષ્ટાથી શાનીનું માપ છે. જે ઊડીને આંખે વળગે તેવી છે. બહાર ગમે તે પ્રસંગ હોય, કાઢવું તે નરી મૂર્ખતા છે.”5 પરિસ્થિતિ ગમે તે હોય પરંતુ આંતરિક સમાધિ તો તેઓશ્રીની જ્ઞાનીની ઓળખાણ કરવાની અજ્ઞાનીનું કોઈ ગજું જ નથી. હરહંમેશ રહેતી હતી. આ પરથી પૂજ્ય ગંગાસતીજીનું આ ભજન ધર્મ સમજ્યો સન્દુરૂષ પાસે અને પોતાની સંકુચિત સમજણથી યાદ આવે છે કે..“મેરુ તો ડગે પણ જેના મન ના ડગે રે..ભલી અને અશુદ્ધ બુદ્ધિથી તેમને જ માપવા નીકળીએ છીએ. કેવી મૂર્ખતા ભાંગી પડે બ્રહ્માંડ રે જી..” મહાપુરુષોની અભુત દશા વર્ણવતા છે! ચમચીથી સાગરનું માપ કાઢવા નીકળીએ છીએ. જ્ઞાનીને જો હરીભદ્રાચાર્ય સૂરીશ્વરજી ફરમાવે છે કે મહાપુરુષોનું તન જ સમજવા જ હોય તો તેમનું પરીક્ષણ માત્ર ઉતરદશાથી (બહારના સંસારમાં હોય છે જ્યારે તેમનું ચિત્ત મોક્ષમાં જ હોય છે. વ્યવહારો, સંયોગો વગેરે) નહીં પરંતુ મૂળદશા પણ ધ્યાનમાં લેવી
કોઈને કદાચ એમ વિકલ્પ આવે કે તેઓશ્રીને જો આવો તીવ્ર જોઈએ (તેઓશ્રીનું અંતઃકરણ, તેમની આંતરિક નિઃસ્પૃહતા, વૈરાગ્ય હતો તો પછી સંસારની પળોજણમાં કેમ પડ્યા હશે. તેમને જ્ઞાનીનું સમ્યક્દર્શન જોવું તે મૂળદશા છે અને તેનું ચારિત્ર જોવું કોઈ આધારની જરૂરત તો નહોતી જ, લક્ષ્મી, પરિવાર, વ્યવસાય તે ઉત્તરદશા છે. એ તો આપણે જાણીએ છીએ કે જ્ઞાનીનું વિચરણ કે પછી બીજી લૌકિક એષણા પણ નહોતી તો પછી વેપાર વગેરે પૂર્વ પ્રારબ્ધોદય પ્રમાણે હોય છે. તેથી બહારમાં વેષ પરિવર્તન કાર્યો કરવાની કેમ જરૂર હતી, તો તેનું સ્પષ્ટ માર્ગદર્શન આપતા વગેરેના પણ હોય અને આપણી મોક્ષ યાત્રા માટે તે જરૂરી પણ તેઓશ્રી ફરમાવે છે કે :
નથી. (અત્રે તે યાદ રાખવું ઘટે કે તેઓશ્રીની મોક્ષયાત્રા માટે વેષ ...પૂર્ણજ્ઞાની શ્રી ઋષભદેવાદિ પુરૂષોતને પણ પ્રારબ્ધોદય પરિવર્તન વગેરે મહત્ત્વનું છે પરંતુ આપણી મોક્ષયાત્રા માટે તેઓશ્રી ભોગવ્ય ક્ષય થયો છે; તો અમ જેવાને તે પ્રારબ્ધોદય ભોગવવો આત્મજ્ઞાની છે કે નહીં તેટલું જ મહત્ત્વનું છે.) અહીંયા કહેવાનું જ પડે એમાં કંઈ સંશય નથી...”4
તેમ નથી કે ચારિત્રનું (એટલે કે બહારમાં ત્યાગનું મહત્ત્વ નથી આ વાત એક ઉદાહરણ પરથી સમજીએ. ધારો કે કોઈ એક પરંતુ તે સમજવું ઘટે કે મોક્ષયાત્રાની પૂર્ણતા માટે તે જરૂરી છે રૂમમાં ભવ્ય ઝુમ્મર લટકાવેલું છે અને કોઈ કારણથી તે પડે છે, પરંતુ આપણા જેવા અજ્ઞાની જીવો માટે પ્રથમ સમ્યક્દર્શન પામવું તેના ભુક્કા થઈ જાય છે અને કાચ અહીં-તહીં પડે છે. તેથી તેના મહત્ત્વનું છે અને તે માટે મહાત્માની અંતરદશા જ મહત્ત્વની છે, માલિકને એમ વિચાર આવે છે કે લાવ કાચના ટુકડાઓ સાઈડમાં એટલે કે આત્મજ્ઞાન મહત્ત્વનું છે.) (કચરાપેટી)માં નાખી દઉં કે જેથી કોઈને વાગે નહીં, તેમ વિચારી આજ વાત વધારે સ્પષ્ટ કરતા તેઓશ્રી ફરમાવે છે કે, તે કાચનો ટુકડો હાથમાં લે છે, અને ત્યારે જ કોઈ એક વ્યક્તિ “કોઈ પણ જાતના અમારા આત્મિક બંધનને લઈને અમે સંસારમાં બહારથી આવે છે અને આ દ્રશ્ય જોતા તેને એમ લાગે છે કે શેઠને રહ્યા નથી. સ્ત્રી જે છે તેનાથી પૂર્વે બંધાયેલું ભોગકર્મ નિવૃત્ત કરવું છે. ઝુમ્મર પર બહું મોહ લાગે છે, તે તૂટી ગયો તો પણ તેના કુટુંબ છે તેનું કરેલું કરજ આપી નિવૃત્ત થવા અર્થે રહ્યા છીએ. તનને ટુકડાઓને લઈને આનંદ પામે છે જ્યારે શેઠની આંતરિક દશા કંઈક અર્થે, ધનને અર્થે, ભોગને અર્થે, સુખને અર્થે, સ્વાર્થને અર્થે કે કોઈ જુદી જ હતી, તે તો ફક્ત પરહિત માટે કરતા હતા. આ દ્રષ્ટાંત જાતના આત્મિક બંધનથી અને સંસારમાં રહ્યા નથી. આવો જે અંતરંગનો પરથી એ સમજવાનું છે કે આપણે જ્ઞાનીને ફક્ત બહારથી જોઈએ ભેદ તે જે જીવને નિકટપણે મોક્ષ વર્તતો ના હોય તે જીવ કેમ સમજી છીએ, પણ ખરું જ્ઞાનીપણું તો તેમના અંતરમાં છે. તેમનું અંતર શકે?'s તપાસવાની આપણે દરકાર કરતા નથી. અને બહારથી તેઓનું તેઓશ્રીના હૃદયની વાત તો સમજાય એવી છે કે જેને સંસારની મૂલ્યાંકન કરીએ છીએ. અજ્ઞાનીજીવ ફક્ત સપાટી પરથી જ્ઞાનીને આસક્તિ સમગ્રપણે ક્ષીણ થઈ ગઈ છે તે સ્પષ્ટ રીતે સંસારને કેમ જુવે છે પરંતુ જ્ઞાનીપણું તો ઊંડાણમાં જોવાથી જ પ્રાપ્ત થઈ શકે ઈચ્છે? તેઓશ્રીની અંતરંગ ઈચ્છા તો વેપાર વગેરે કરવાની નહોતી તેમ છે.
જ, પૂર્વપ્રારબ્ધ યોગે આ પ્રવૃત્તિ થતી હતી તેમ સ્પષ્ટ ભાસે છે બહારના સંયોગો તો પૂર્વપ્રારબ્ધ આધીન છે તેઓ પણ પ્રારબ્ધ એટલે કે પૂર્વપ્રારબ્ધ સમભાવે વેદવા તથા જીવો સાથેનો પૂર્વનો પ્રમાણે જ વિચરે છે. તેથી બહારના સંયોગો જોઈને કોઈ દિવસ હિસાબ ચૂકતે કરવા આ પ્રવૃત્તિ થતી હતી. આ વાત એક દ્રષ્ટાંત જ્ઞાનીની સાચી ઓળખાણ થતી નથી. આ જ વાત શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર વડે સમજીએ. (દ્રષ્ટાંત નહિ આ તો શ્રી ભરત ચક્રવર્તી તથા મિશન ધરમપુરના સંસ્થાપક પૂજ્ય ગુરૂદેવશ્રી રાકેશભાઈ ફરમાવે શાંતીનાથ ભગવાન વગેરેનો ભવ્ય ઈતિહાસ છે.) જેમકે કોઈ એક
જ્ઞાનીને તેમના ઉદયાનુસાર રાજપાટ છે. તેમને હજારો રાણીઓ શાનીને અશુભ ઉદય વર્તતો હોય ત્યારે આપણને એમ લાગે કે છે. તેનાથી જો આપણે આ જ્ઞાની નથી તેવું કહી દઈએ તો આપણા કેવો સમભાવ છે. જ્યારે શુભનો ઉદય વર્તતો હોય ત્યારે શાની વિષે જેવો મંદબુદ્ધિ બીજો કોણ? બાહ્યમાં અનુકૂળ પરિસ્થિતિ હોય, શંકા થાય. ખરેખર શાની શુભ-અશુભ ઉદયોથી પર છે. તેઓ બન્નેને પુણ્યનો ઉદય હોય તો તેમાં જ્ઞાની શું કરે, તેઓશ્રીને તેમની
(સપ્ટેમ્બર - ૨૦૧૭
L; પ્રબુદ્ધ જીવન ;
