________________
અવની ,
ધર્મ અને અન્ય ધર્મોમાં પણ મંગલ વસ્તુના દર્શનમાં લોકો શ્રદ્ધા છે. આબુ-દેલવાડા-રાણકપુર જેવા જિનાલયો, અન્ય પ્રાચીન, ધરાવે છે.
અર્વાચીન જિનાલયોની કલા-કોતરણીમાં પણ અષ્ટમંગલ જોવા સ્વસ્તિક, નંદાવર્ત, કળશ, ધ્વજ, સૂર્ય, ચંદ્ર, ગાય, વૃષભ, મળે છે. અષ્ટમંગલ ગહુંલીરૂપે પણ આલેખવામાં આવે છે. સિંહ, અશ્વ, સફેદ હાથી, કમળ, ફૂલની માળા, અંકુરા, ગોળ, આ બધા શાસ્ત્રોમાંથી ઉલ્લેખ મળ્યા મુજબ એ સિધ્ધ થાય છે દહીં, કુંભ, કંક, નાડાછડી, શંખ, રૂદ્રાક્ષ, અક્ષત, આસોપાલવના કે અષ્ટમંગલ શ્વેતાંબરમાન્ય આગમોના આધાર પર શાશ્વત છે. પાન, બિલિપત્ર, કેળના પાન, શ્રીફળ વિગેરે વિગેરે અનેક વસ્તુઓ અન્ય મહત્ત્વની વાત એ છે કે અષ્ટમંગલનો ક્રમ પણ શાશ્વત છે. મંગલ માનીને તેનો ઉપયોગ કરે છે.
જમાલી, મેઘકુમાર તથા પરમાત્માની દીક્ષાના વરઘોડામાં બૌદ્ધ ગ્રંથ “લલિત વિસ્તરામાં વર્ણન છે કે તથાગત ભગવાન પણ શિબિકાની આગળ અષ્ટમંગલ હતા. એના શાશ્વત સિધ્ધ બુદ્ધ માટે સુજાતા જ્યારે ખીર બનાવવા દૂધ ઉકાળતી હતી ત્યારે આગમિક ક્રમ આ પ્રકારે છે. દુધના ઊંચા આવતા ઉભરામાં એને શ્રીવત્સ, સ્વસ્તિક, નંદ્યાવર્ત, (૧) સ્વસ્તિક (૨) શ્રી વત્સ (૩) નંદ્યાવર્ત (૪) વર્ધમાનક પદ્ય જેવી આકૃતિઓ નિહાળવા મળી હતી.
(૫) ભદ્રાસન (૬) કળશ (૭) મીન યુગલ (૮) દર્પણ. આટલી બધી મંગલ વસ્તુઓ હોય તો વખત જતા એમાં જિનપૂજા દેવલોકની હોય કે મનુષ્યલોકની. જિનપૂજામાં પસંદગી કરવાના પ્રસંગો પણ ઉભા થાય. સમય જતા કાળક્રમે જિનપ્રતિમા સમક્ષ અષ્ટમંગલના આલેખનની વાત ગ્રંથોમાં અને આઠ મંગલ વસ્તુઓનું મહાભ્ય વધી ગયું. આ આઠની સંખ્યાને વ્યવહારમાં પણ પ્રચલિત છે. સ્થિર કરવામાં જૈન ધર્મનો મહત્ત્વનો ફાળો રહ્યો છે. અલબત્ત, ૧૫મી સદી સુધી ગુરૂ ગોબરયુક્ત ભૂમિ પર જ અષ્ટમંગલનું આઠની સંખ્યા જ શા માટે? તેનું કોઈ ચોક્કસ કારણ જાણવા આલેખન અંજનશલાકા સમયે કરવામાં આવતું હતું. ત્યારબાદ મળતું નથી. આવી જ રીતે અષ્ટમંગલનો સામુહિક પ્રભાવ બે હજાર ૧૯મી સદીથી દરેક વિધિ-વિધાનોમાં પાટલા પર અષ્ટમંગલ વર્ષ જૂના મથુરામાંથી જૈન આયાગપટ્ટમાંથી જોવા મળ્યો. પ્રાચીન આવશ્યક રીતે શરૂ થયા અને સમય જતા અષ્ટમંગલને નકશીકામ જેન હસ્તપ્રતોની બોર્ડરોમાં પણ સુશોભન હેતુ અષ્ટમંગલની કરેલા પાટલા તૈયાર થયા. જેનો આજે પણ ઉપયોગ કરવામાં આવે આકૃતિ જોવા મળે છે. જે આજે પણ પ્રચલિત છે. કોઈપણ ધાર્મિક છે. ક્રમશઃ પાટલા નીકળતા ગયા અને નાની પાટલીનું ચલણ વધવા પ્રસંગો સમયે નીકળતી લગભગ દરેક પત્રિકાઓને ચારે બાજુ માંડ્યું. પાટલી પર કેસરપૂજા શરૂ થઈ. વાસ્તવમાં તો અષ્ટમંગલનું અષ્ટમંગલથી સુશોભિત કરવામાં આવે છે.
માત્ર આલેખન જ થાય. કેસર પૂજા નહીં. અષ્ટમંગલના માંગલિક શ્વેતાંબર સંપ્રદાયમાં આજે પણ તેનો મહિમા છે. જે. સાધુ- આકારોના દર્શન કરવાથી ચિત્તમાં સંતોષની ભાવના ઉત્પન્ન થાય સાધ્વીજી ભગવંતોના રજોહરણમાં મંગલ સ્વરૂપ અષ્ટમંગલ છે. આ આકારો કોઈ સાધારણ નથી. મનનો ઉદ્દેગ દૂર કરી મનને આલેખનની પરંપરા છે. બધા જ જિનાલયોમાં અષ્ટમંગલની પાટલી શાંતિ અને પ્રસન્નતા આપે છે. નેગેટીવીટીને કારણે અગર ચિત્ત જરૂરથી રાખવામાં આવે છે. ૨૪ તીર્થકરોના ૨૪ લાંછનમાંથી ૪ અપ્રસન્ન રહેતું હોય અથવા તો ડિપ્રેશનમાં રહેતું હોય તે સમયે લાંછન એવા છે જે અષ્ટમંગલમાં પણ જોવા મળે છે.
અષ્ટમંગલની પોઝીટીવીટી મનને સ્વસ્થતા પ્રદાન કરે છે. સાતમા સુપાર્શ્વનાથ ભગવાનનું સ્વસ્તિક લાંછન, દસમા જે જે સ્થાનો પર અષ્ટમંગલની પટ્ટી કે તોરણ લગાવવામાં શીતલનાથ ભગવાનનું શ્રીવત્સ લાંછન, અઢારમા અરનાથ આવે છે ત્યાં આસપાસનું સમગ્ર વાયુમંડળ, વાતાવરણની ભગવાનનું નંદ્યાવર્ત અને ઓગણીસમાં મલ્લિનાથ ભગવાનનું નકારાત્મક ઊર્જા દૂર કરી શુભ ઊર્જાને વધારે છે. કુંભ લાંછન.
(૧) સ્વસ્તિકઃ આ અષ્ટમંગલનું સૌથી પહેલું મંગલ છે. જેને શ્રી રાયવસે ાિય સૂત્ર, શ્રી ઓપપાતિક સૂત્ર, શ્રી સાથિયો પણ કહેવાય છે. ધાર્મિક, સામાજિક અને માંગલિક અવસરો જીવાજીવાભિગમ સૂત્ર, શ્રી જંબુદ્વીપ પ્રજ્ઞપ્તિ, શ્રી જ્ઞાતાધર્મકથા, પર સ્વસ્તિક આલેખવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે અક્ષતથી જ શ્રી ભગવતી સૂત્ર, આદિ આગમોમાં ભિન્ન ભિન્ન સંદર્ભમાં ઘણી સ્વસ્તિક કરવામાં આવે છે. પરંતુ દિપાવલીમાં શુભ પર્વોમાં ઘરના વાર અષ્ટમંગલનો ઉલ્લેખ થયો છે.
ઉબરા પર લાલ કંકુથી સ્વસ્તિક આલેખવામાં આવે છે. ઘણાં ઘરોમાં શ્રી વિજયદેવે અને શ્રી સૂર્યાભદેવે શાશ્વત જિનપ્રતિમાની પૂજા આજે પણ નિત્ય સવારે ઉંબરા ઉપર કંકુથી સ્વસ્તિક આલેખાય છે. અંતર્ગત પ્રભુ સમક્ષ અષ્ટમંગલ આલેખ્યા છે. દેવલોકના વિમાનોના તેના દ્વારા યશ-કિર્તા-ધન-સમૃદ્ધિમાં વધારો થશે તેવી શ્રદ્ધા અને તોરણમાં, જ્યાં પરમાત્માની દાઢાઓ સ્થિર થાય છે. માણેકસ્તંભ વિશ્વાસ હોય છે. સામાન્ય રીતે ત્રણ અથવા પાંચની સંખ્યામાં પર, શાશ્વત જિનાલયોની હારશાખ પર અષ્ટમંગલ હોય છે. આલેખન થાય છે. ચક્રવર્તીઓ ચદ્રરત્નની પૂજા કરે ત્યારે અષ્ટમંગલનું આલેખન કરે દિવાળીમાં ચોપડાપૂજન, લક્ષ્મીપૂજન કરતી વખતે સૌ પ્રથમ
(સપ્ટેમ્બર - ૨૦૧૭
1 પ્રબુદ્ધ જીવન |
(૩૧)
|
