Book Title: Parikshamukham
Author(s): Saratchandra Ghoshal
Publisher: ZZZ Unknown
View full book text
________________
प्रमयरत्नमाला गुणाः सन्तोऽपि न प्रामाण्योत्पत्तौ व्याप्रियन्ते किन्तु दोषाभाव एवेति ॥ सत्यमुक्तं, किन्तु न युक्तमेतत् । प्रतिज्ञामात्रेण साध्यसिढेरयोगात् । नहि गुणेभ्यो दोषाणामभाव इत्यत्र किश्चिन्निबन्धनमुत्पश्यामोऽन्यत्र महामोहात् ॥ अथानुमानेऽपि त्रिरूपलिङ्गमात्रजनितप्रामाण्योपलब्धिरेव तत्र हेतुरिति चेन्न । उक्तोत्तरत्वात् ॥ तत्र हि त्रैरूप्यमेव गुणो यथा तद्वैकल्यं दोष इति नासमतो हेतुः । अपि चाप्रामाण्येऽप्येवं वक्तुं शक्यत एव । तत्र हि दोषेभ्यो गुणानामभावस्तदभावाच्च प्रामाण्यासत्वे अपामाएयमात्सर्गिकमास्त इत्यप्रामाण्यं स्वत एवेति तस्य भिन्न कारणप्रभवत्ववर्णनमुन्मत्तभाषितमेव स्यात् ॥ किश्च गुणेभ्यो दोषाणामभाव इत्यभिदधता गुणेभ्यो गुणा एवेत्यभिहितं स्यात् । भावान्तरस्वभावत्वादभावस्य । ततोमामाण्यसत्त्वं प्रामाण्यमेवेति नैतावता परपक्षप्रतिक्षेपः। अविरोधकत्त्वात् । तथा अनुमानतोऽपि गुणाःप्रतीयन्त एव, तथाहि-मामाण्यं विज्ञानकारणाति रिक्तकारणमभवं, विज्ञानान्यत्वे सति कार्यत्वात् अप्रामाण्यवत् । तथा प्रमाणमामाण्ये भिन्नकारणजन्ये, भिन्नकार्यत्वात् । घटवस्त्रवदिति च ॥ ततः स्थितं प्रामाण्यमुत्पत्तौ परापेक्षमिति ॥ तथा विषयपरिच्छित्तिलक्षणे प्रवृत्तिलक्षणे वा स्वकार्ये स्वग्रहणं नापेक्षत इति नैकान्तः कच्चिदभ्यस्तविषय एव परानपेक्षत्वव्यवस्थानात् ॥ अनभ्यस्ते तु जलमरीचिकासाधारणप्रदेशे जलज्ञानं परापेक्षमेव । सत्यमिदं जलं, विशिष्टाकारधारित्वात् घट चेटिकापेटकदर्दुरारावसरोजगन्धवत्त्वाच्च, परिदृष्टजलवादित्यनुमानज्ञानादर्थक्रियाज्ञानाच्च, स्वतः सिद्धप्रामाण्यात्माचीनज्ञानस्य यथार्थत्वमाकल्पमवकल्प्यत एव ॥ यदप्यभिहितं प्रामाण्यग्रहणोत्तरकालमुत्पत्त्यवस्थातः परिच्छित्तेर्विशेषो नावभासत इति । तत्र यद्यभ्यस्तविषयेनावभासत इत्युच्यते तदा तदिष्यत एव । तत्र प्रथममेव निःसंशयं विषयपरिच्छित्तिविशेषाभ्युपगमात् । अनभ्यस्तविषये तु तद्ग्रहणोत्तरकालमस्त्येव विषयावधारणस्वभावपरिच्छित्तिविशेषः। पूर्व प्रमाणाप्रमाणसाधारण्या एव परिच्छित्तेरुत्पत्ते ॥ ननु प्रामाण्यपरिच्छित्योरभेदात्कथं पौर्वापर्यमिति १ । नैवम् । नहि सर्वाऽपि परिच्छित्तिः प्रामाएयात्मिका, प्रामाण्यं तु परिच्छित्त्यात्मकमेवेति न दोषः।। यदप्युक्तम्-बाधकारणदोषज्ञानाभ्यां प्रामाण्यमपोचत इति-तदपि फल्गुभाषितमेव । अपामाएयेऽपि तथा वक्तुं शक्यत्वात् ॥ तथाहि-प्रथममप्रमाणमेव ज्ञानमुत्पद्यते
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
Page Navigation
1 ... 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362