Book Title: Parikshamukham
Author(s): Saratchandra Ghoshal
Publisher: ZZZ Unknown
View full book text
________________
मेयरमाला
२३
समयस्याऽसिद्धत्वादविप्रतिपत्तिप्रसङ्गाच्च ।। कारणव्यापारानुविधायित्वं च कारणमात्रापेक्षया यदीष्यते तदा विरुद्धं साधनम् । कारणविशेषापेक्षया चेदितरेतराश्रयत्वम् । सिद्धे हि कारणविशेषे बुद्धिमति तदपेक्षया कारणव्यापारानुविधायित्वं कार्यत्वम् । ततस्तद्विशेषसिद्धिरिति सन्निवेशविशिष्टत्वमचेतनोपादानत्वं चोक्तदोषदुष्टत्वान्न पृथक् चिन्त्यते । स्वरूपभागासिद्धत्वादेस्तत्रापि सुलभत्वात् ॥ विरुद्धाश्वामी हेतवो दृष्टान्तानुग्रहेण सशरीरासर्वज्ञपूर्वकत्वसाधनात् । न धूमात्पावकानुमानेऽव्ययं दोषः । तत्र तारापार्णादिविशेषाधाराग्निमात्रव्याप्तधूमस्य दर्शनात् । नैवमत्र सर्वज्ञा सर्वज्ञकर्तृविशेषाधिकरणतत्सामान्येन कार्यत्वस्य व्याप्तिः सर्वज्ञस्य कर्तुरतोऽनुमानात्मागसिद्धत्वात् ॥ व्यभिचारिणश्वामी हेतवो बुद्धिमत्कारणमन्तरेणापि विद्यदादीनां प्रादुर्भाव सम्भवात् ।। सुप्तावस्थायामबुद्धिपूर्वकस्यापि कार्यस्य दर्शनात् ।। तदवश्यं तत्रापि भर्गाख्यं कारणमित्यतिमुग्धविलसितं तद्व्यापारस्याध्यसम्भवादशरीरत्वात् ॥ ज्ञानमात्रेण कार्यकारित्वाघटनादिच्छामयत्त्रयोः शरीराभावेऽसम्भवात्तदसम्भवश्च पुरातनैर्विस्तरेणाभिहित आप्तपरीक्षादौं । अतः पुनरत्र नोच्यते ॥ यच्च महेश्वरस्य क्लेशादिभिरपामृष्टत्वं निरतिशयत्वमैश्वर्याद्युपेतत्वं तत्सर्वमपि गगनाब्जसौरभव्यावर्णनमिव निर्विषयत्वादुपेक्षामर्हति । ततो न महेश्वरस्याशेषज्ञत्वम् । नापि ब्रह्मणः । तस्यापि सद्भावावेदक प्रमाणाभावात् ॥ न तावत्प्रत्यक्षं तदावेदकमविप्रतिपत्तिप्रसङ्गात् । न चानुमानमविनाभाविलिङ्गाभावात् । ननु प्रत्यक्षं तद्ग्राहक मस्त्येव, अक्षिविस्फालनानन्तरं निर्विकल्पकस्य सन्मात्रविधिविषयतयोत्पत्तेः । सत्तायाश्च परमब्रह्मरूपत्वात् ॥ तथाचोक्तम् - " अस्ति ह्यालोचनाज्ञानं प्रथमं निर्विकल्पम् । बालमुकादिविज्ञानसदृशं शुद्धवस्तुजम्।। " न च विधिवत् परस्परव्यावृत्तिरप्यध्यक्षतः प्रतीयत इति द्वैतसिद्धिः । तस्य निषेधाविषयत्वात् । तथा चोक्तम् - " आहुर्विधातृप्रत्यक्षं न निषेधृविपश्चितः । नैकत्वे आागमस्तेन प्रत्यक्षेण प्रबाध्यते ।।" अनुमानादपि तत्सद्भावो विभाव्यत एव । तथाहि ग्रामारामादयः पदार्थाः प्रतिभासान्तः प्रविष्टाः प्रतिभासमानत्वात् । यत्प्रतिभासते तत्प्रतिभासान्तः प्रविष्टम् । यथा प्रतिभासस्वरूपं प्रतिभासन्ते च विवादापन्ना इति ।। तदागमानामपि पुरुष एवेदं यद्भूतं यच्च भाव्यमिति बहुलमुपलम्भात् । " सर्व वै खल्विदं ब्रह्म नेह नानास्ति
।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
Page Navigation
1 ... 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338 339 340 341 342 343 344 345 346 347 348 349 350 351 352 353 354 355 356 357 358 359 360 361 362