Book Title: Paniniya Ashtadhyayi Pravachanam Part 02
Author(s): Sudarshanacharya
Publisher: Bramharshi Swami Virjanand Arsh Dharmarth Nyas Zajjar
View full book text
________________
पाणिनीय-अष्टाध्यायी-प्रवचनम् अन्वय:-आयादयो धातुभ्य आर्धधातुके वा।
अर्थ:-एते आयादय: प्रत्यया यथोक्तधातुभ्य: परे आर्धधातुके विषये विकल्पेन भवन्ति ।
उदा०-गुपू रक्षणे-गोप्ता, गोपायिता। ऋतिघृणायाम्-अर्तिता, ऋतीयिता। कमु कान्तौ-कमिता, कामयिता।
आर्यभाषा-अर्थ-(आयादयः) ये 'आय' आदि प्रत्यय (धातो:) यथोक्त धातुओं से (आर्धधातुके) आर्धधातुक विषय में (वा) विकल्प से होते हैं।
उदा०-'गुपू रक्षणे (भ्वा०प०) गोप्ता, गोपायिता । रक्षा करनेवाला। ऋतिघृणायाम् (सौत्र धातु) अर्तिता, ऋतीयिता। घृणा करनेवाला। कमु कान्तौ (भ्वा०आ०) कमिता, कामयिता। कामना करनेवाला।
सिद्धि-(१) गोप्ता । गुप्+तृच् । गोप्+तु । गोप्तृ+सु । गोप्ता।
यहां गुपू रक्षणे' (भ्वा०प०) धातु से ‘ण्वुल्तृचौं' (३।१।१३३) से आर्धधातुक तृच्' प्रत्यय है। यहां विकल्प पक्ष में गुपूधूप०' (३।१।२८) से 'आय' प्रत्यय नहीं होता है।
(२) गोपायिता । गुप्+तृच् । गुप्+आय+इट्+तु । गोपायितृ+सु । गोपायिता।
यहां गुपू रक्षणे (भ्वा०प०) धातु से पूर्ववत् तृच् प्रत्यय है। यहां गुपूधूप०' (३।१।२८) से 'आय' प्रत्यय होता है।
(३) ऐसे ही शेष अर्तिता' आदि पद सिद्ध करें। सनाद्यन्तानां धातुसंज्ञा
(२८) सनाद्यन्ताद्यन्ता धातवः ।३२। प०वि०-सनादि-अन्ता: १।३ धातव: १।३ ।
स०-सन् आदिर्येषां ते सनादयः, सनादयोऽन्ते येषां ते-सनाद्यन्ता: (बहुव्रीहि:)।
अर्थ:-एते सनाद्यन्ता: समुदाया धातुसंज्ञका भवन्ति । उदा०-चिकीर्षति । पुत्रीयति । पुत्रकाम्यति ।
आर्यभाषा-अर्थ-(सनाद्यन्ता:) ये पूर्वोक्त सन् आदि प्रत्यय जिनके अन्त में हैं, उन समुदायों की (धातव:) धातु संज्ञा होती है।
उदा०-चिकीर्षति । करना चाहता है। पुत्रीयति। पुत्रकाम्यति । अपने पुत्र की कामना करता है।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org