Book Title: Nyayakusumanjali
Author(s): Padmaprasad Upadhyay, Dhundiraj Shastri
Publisher: Chaukhamba Sanskrit Series Office
________________ श्रीगणेशान नमः॥ न्यायकुसुमाञ्जलौ चतुर्थः स्तबकः। ननु सदपीश्वरज्ञानं न प्रमाणं, तल्लक्षणायोगात् , अनधिगतार्थगन्तुस्तथाभा. वात् , अन्यथा स्मृतेरपि प्रामाण्यप्रसङ्गात् / न च नित्यस्य सर्वविषयस्य चानधिगतार्थता, व्याघातात् / अत्रोच्यते अव्याप्तेरधिकव्याप्तरलक्षणमपूर्वहक् / / यथार्थानुभवो मानमनपेक्षतयेष्यते // 1 // प्रकाशः। सत्त्वेपि तस्याप्रमाणत्वादिति चतुर्थी विप्रतिपत्तिमुत्थापयति नन्विति / गन्तुर्बोधकस्य / अनधिगतार्थगन्तृत्वञ्च फलप्राक्कालिकसमानाधिकरणज्ञानाविषयविषयकत्वम् / वेदो न प्रमाणमप्रमाऽनुभवमूलकत्वादिति भावः / तदेतल्लक्षणं यथार्थत्वेन विशेषितं, न वा ? आये प्रमाभूतधारावहनबुद्धावव्यापकम्, अन्त्ये च भ्रमेऽतिव्याप्तिरित्याह अव्याप्तेरिति / दृग् दर्शनं, भावपरतया / अनधिगतार्थविषयकत्वं न लक्षणमित्यर्थः / स्वमते प्रमाणलक्षणमाह यथाथ ति / अत्रोक्तदोषाभावादित्यर्थः / ननु यथार्थानुभववद् यथार्थस्मृतिरपि प्रमा किं न स्यात् ? यथार्थत्वस्यैव तन्त्रत्वादनुभवत्वस्य व्यर्थत्वादित्यत आह अनपेक्षतयेति / स्मृतेर्या प्रकाशिकाः। कर्तृभ्रमनिरासाय भावपरतामाह गन्तुरिति। ननु पराधिगतेऽपि परस्य ज्ञानमेव प्रमा स्यादत आह फलेति / उत्तरकालीनं तु ज्ञानमादायाव्याप्तिरिति प्राक्कालिकान्तम् / अन्यदीयज्ञानमादायाव्याप्तिरिति समानाधिकरणेति / ईश्वरज्ञानाप्रमात्वे का क्षतिरत आह वेद इति / यद्यपि भट्टस्येश्वरानङ्गीकारेण हेतोरसिद्धिस्तथापीश्वराङ्गीकारे वेदोऽप्रमानुभवमूलकः स्यात्तथाचाप्रमाणं स्यादिति तर्करीत्यैतद् द्रष्टव्यम् / भ्रमेऽतिव्याप्तिरिति / अतिव्याप्तिरपीत्यर्थः / भावपरत्वेन धम्मिलाभेऽपि न लक्षणलाभ इति दृग्पदस्य ज्ञानत्वपरतामाह अनधिगतार्थविषयकत्वमिति / न लक्षणं प्रमाणलक्षणम्। प्रमाणेति। प्रमाणलक्षण मित्यर्थः। जन्यानुभवमात्रस्यैव सापेक्षत्वादप्रमात्वापत्तिरत मकरन्दः। ननु पराधिगतेऽर्थे परस्य प्रमोत्पत्तेरनधिगतार्थगन्तृत्वं तत्राव्याप्तमत आह फलेति / उत्तरकालीनस्वज्ञानमादायाव्याप्तेराह कालिकान्तम् / एतावता किमित्यत आह वेद इति / यद्यप्येवं भट्टस्य स्वतोऽसिद्धिः, तथाप्पेवमप्रमाऽनुभवमूलको वेदः स्यात् तथा चाप्रमाणं त्यादिति तर्कविधयैतद् द्रष्टव्यम् / प्रमाणेति / प्रमालक्षणमित्यर्थः // टिप्पणी। गन्तुर्बोधकस्येति / अर्थविषयकत्वेन बोधजनकस्येत्यर्थः / अनुव्यवसायं प्रति व्यवसायस्य हेतुत्वात् / अनधिगतार्थगन्तृत्वञ्चेति / अनधिगतार्थे या गतिः प्राप्तिः विषयतात्मकसम्बन्धस्तत्कर्तृत्वं निरूपकत्वम् / फलप्राकालिकेति / अव्यवहितेत्यादिः /
Page Navigation
1 ... 465 466 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498 499 500 501 502 503 504 505 506 507 508 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519 520 521 522 523 524 525 526 527 528 529 530 531 532 533 534 535 536 537 538 539 540 541 542 543 544 545 546 547 548 549 550 551 552 553 554 555 556 557 558 559 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610