Nandisutt and Anuogaddaraim

Author(s): Devvachak, Aryarakshit, Punyavijay, Dalsukh Malvania, Amrutlal Bhojak
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay

Page 80

...[4]...
એક સ્થાનમાં સ્થિર થયેલ લોકોમાં જે સંસ્કાર અને રચના-કૌશલ દેખાય તે ભ્રમણુશીલ લોકોમાં સંભવે નહિ. આ દૃષ્ટિએ જોઈ એ તો માનવું પડે છે કે તે કાળની ભારતીય પ્રજા આર્યો કરતાં વધુ સંસ્કારી હશે; અને આર્યોએ ભારતમાં આવી કેટલા નવા સંસ્કારો ઝીલ્યા હશે અને તેઓ કેવી રીતે ભારતીય બની ગયા હશે એનો આછો ખ્યાલ આવશે. વેદોનો સંહિતાભાગ અને બ્રાહ્મણભાગ જોઈ એ તો તેમાં આર્યોંના સંસ્કારોનું પ્રાધાન્ય નજરે ચડે છે. પણ તે પછીના ઉત્તરોત્તર નિર્મિત થતાં આરણ્યકો, ઉપનિષદો, ધર્મશાસ્ત્રો, સ્મૃતિઓ આદિ વૈદિક પરંપરાનું સાહિત્ય જોઈ એ તો જ એ આર્યોએ ભારતીય સંસ્કારો કેવી રીતે ઝીલ્યા અને અભારતીય છતાં તેઓ ભારતીય કેવી રીતે બની ગયા તેનો સ્પષ્ટ ખ્યાલ આવે છે.
એ બધા નવા સંસ્કારોનું મૂળ પણ એક સમયે વૈદિક પરંપરામાં જ શોધાતું. પણ હવે, નવી પ્રક્રિયા પ્રમાણે, એનું મૂળ કોઈ અવૈદિક પરંપરામાં જ શોધાવા લાગ્યું છે. પહેલાં એમ કહેવાતું કે જૈન-ઔદ્ધના આચારો અને વિચારોના મૂળમાં વૈદિક ધર્મશાસ્ત્રો છે. તેને બદલે હવે એવું વલણ થતું જાય છે કે વૈદિક ધર્મશાસ્ત્રોમાં એ આચારો અને વિચારો મહારથી—એટલે કે અવૈદિક પરંપરામાંથી—આવ્યા છે. એ અવૈદિક પરંપરાને મુનિ, યતિ કે પછીના સાહિત્યમાં વિશેષ પ્રસિદ્ધ થયેલ શ્રમણ પરંપરાને નામે ઓળખી શકાય. આના અનુસંધાનમાં વૈદિકોને બ્રાહ્મણ પરંપરા કહી શકાય, એટલે સંક્ષેપમાં કહેવું હોય તો કહી શકાય કે બ્રાહ્મણ પરંપરામાં જે કાંઈ વેદ પછીનાં શાસ્ત્રો છે તેમાં શ્રમણ પરંપરાની ઉત્તરોત્તર વધતી જતી અસર અને છાપ છે. બ્રાહ્મણોએ વેદ અને વૈદિક પરંપરાનું નિર્માણ કર્યું અને શ્રમણોએ ભારતીય મૂળ પરંપરાને પુષ્ટ કરી. મૂળે આ બન્ને પરંપરાઓ જ્યારે વૈદિક આર્યોં આવ્યા ત્યારે પણ સ્પષ્ટ જુદી જ હતી અને પછી પણ બન્નેએ પોતપોતાનું આગવું વ્યક્તિત્વ જાળવી રાખ્યા છતાં આદાન-પ્રદાનની પ્રક્રિયાથી પોતપોતાની પરંપરાને પુષ્ટ કરી છે, એમ માનવું જોઈ એ. આ વિચારની સત્યતાને વિષે હવે સંદેહ કરવાનું કારણ રહ્યું નથી.
વેદોમાં સૃષ્ટિતત્ત્વનો વિચાર છે, જ્યારે શ્રમણોમાં સંસારતત્ત્વનો વિચાર છે. સૃષ્ટિના મૂળમાં વૈદિક વિચાર અનુસાર એક જ તત્ત્વ મનાયું છે, જ્યારે શ્રમણોના સંસારતત્ત્વના મૂળમાં ચેતન અને અચેતન એ બન્નેનો સંબંધ છે. સૃષ્ટિ ક્યારેય ઉત્પન્ન થઈ એવું શ્રમણો માનતા નથી, પણ સંસારચક્ર અનાદિ કાળથી પ્રવર્તે છે એમ માને છે.
જેને આજે આપણે પાંચ મહાવ્રતોના નામે ઓળખીએ છીએ તે સાર્વભૌમ ધર્મની બાબતમાં જ્યારે વેદમાં દષ્ટિપાત કરીએ છીએ ત્યારે નિરાશ જ થવું પડે છે. અહિંસા કે અપરિગ્રહ જેવી મહત્ત્વની બાબતમાં વેદોમાં સાવ વિરોધી વલણ હતું તે ક્રમે ક્રમે બદલાઈ ને વૈદિક પરંપરામાં પણ અહિંસાદિ સાર્વભૌમ ધર્મોની પ્રતિષ્ઠા થઈ તેનો ઇતિહાસ રોચક છે. અને શ્રમણ પરંપરાના સંપર્કથી જ એમ બનવા પામ્યું છે, તેમ નિષ્પક્ષ વિચારકે સ્વીકારવું જોઈ એ.ર
2. The Vedic people were self-centred and whenever and wherever they performed a sacrifice they were always actuated by the motive of self-interest and never of self-renunciation or self-denial as we notice in the post-Vedic times.
The offering of the domesticated and highly useful animal such as a horse, a cow etc. as a gift to the God was done not with a view to do homage to the deity but to secure some immediate end through the agency of the deity. Killing of whatever kind was of very little consequence to the Vedic community when it suited their purpose.Journal of the University of Bombay : Sept, 1958 (Arts Number-33). Morals in the Brahmanas : by Dr. H, R. Karnik—p. 97. આગળ ચાલતાં એ જ