________________
વીરભક્તામર
[ શ્રીધર્મવર્ધનછત–
શ્લેકાર્થ કષાયને નાશ કરવામાં પ્રભુનું અપૂર્વ બળ–
(હે પરમાત્મા !) જેમ જંગલી હાથીએ નવીન વૃક્ષને ભાંગી નાંખે છે, તેમ કષાયના વગ સમસ્ત પ્રાણીઓને નાશ કરે છે. (આ પ્રમાણે) મરજી મુજબ વર્તનાર તે (કપાયરૂપી કુંજરોને) ખરેખર સિંહ કરતાં પણ અધિક પરાક્રમ છે જેનું એવા આપ સિવાય (અન્ય) કણ અટકાવે?”—૧૪
સ્પષ્ટીકરણ જિનેશ્વર અને સિંહની તુલના
જિનેશ્વર સિંહ કરતાં ચઢિયાતા છે, કેમકે કદરૂપી કુંજરનો તેમણે સર્વથા પરાજય કર્યો છે, જ્યારે સિંહ તો કોઈક વાર પણ તેને વશ બની જાય છે, કેમકે શું સિંહ વર્ષમાં એક વાર પણ વિષયસેવન કરતું નથી કે કહ્યું પણ છે કે"सिंहो बली द्विरदशूकरमांसभोजी, संवत्सरेण रतिमेति किलैकवारम्"
કષાય-મીમાંસા “કષાય' શબ્દ “કષ” અને “આય” એ બે શબ્દને બનેલો છે. તેમાં “કષ' એટલે સંસાર' અને “આય” એટલે “લાભ” તેમાં “કષ'ને વ્યુત્પત્તિ-અર્થ એ છે કે “પતિ-રીતિ કાળના રૂતિ વા?” અર્થાત્ જે પ્રાણીઓને સંત સ કરે છે, તે “ક” છે. સંસારમાં જન્મ-મરણના ફેરા ફેરવનાર “કષાય છે. આ કષાયના ક્રોધ (ગુસ્સો), માન (ગર્વ), માયા (કપટ) અને લોભા એમ ચાર મુખ્ય ભેદે છે. આ દરેકને એક એથી મન્ડ અને એથી કરીને તે ઓછા હાનિકારક એવા (૧) અનન્તાનુબંધી, (૨) અપ્રત્યાખ્યાન, (૩) પ્રત્યાખ્યાન અને (૪) સંજવલન એમ ચાર ચાર ભેદ છે.
ધને એક ક્ષણ વાર પણ આશ્રય આપવો એ સર્પને દૂધનું પાન કરાવ્યા બરાબર છે. તેણે પિતાના આશ્રયદાતાને વિનાશ કરવાનું બીડું ઝડપ્યું હોય એમ લાગે છે. ટૂંકમાં આત્માની અવનતિ કરવામાં તેનું શુરાતન સમાયેલું છે. આ સંબંધમાં શ્રીવિમલસૂરિએ ઠીક જ કહ્યું છે કે--
"आत्मानं परितापयत्यनुकलं जन्मान्तरेष्वप्यलं
दत्ते वैरपरम्परां परिजनस्योउगमापादयेत् । धत्ते सदतिमार्गरोधनविधौ गन्धद्विपत्वं ततः क्रोधस्येत्थमरे ! रिपोः क्षणमपि स्थातुं कथं दीयते? ॥"
–સંવેગ-કુમ-કુન્દલી, લે. ૫ ૧ સરખા
" क्रोधो हि शत्रुः प्रथमो नराणां
देहस्थितो देहविनाशनाय । यथा स्थितः काष्ठगतो हि वहिः
સ પૂર વરિફતે રાજીનું ”
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
