________________
नेमिमक्तामरम् ]
નેમિભક્તામર
૧૫૫
ધૃતર્જનારું ધારણ કરી છે તર્કની જાળને જેણે એવું. | નિદિ વિસૂર્યનાં કિરણે વડે ભેદાયેલું. મિથ્યાયિન મિથ્યાત્વી.
જીર્તન-પ્રશંસા. રાસન શાસન, અજ્ઞા.
વતન—તારા કીર્તનથી. મિથ્યાત્વરાનં–મિથ્યાત્વીઓનું શાસન.
તમા (મૂળ તમ)-અંધકાર, અંધારું વુિં (મૂ• ફરમ) આ.
વ=જેમ. ત્રિસૂર્ય.
ગાશુ શીઘ, સત્વર. અંશુ કિરણ.
મિર (મૂ૦ મિલા)=ભેદને, નાશને, વિદ્ધ (ધા વિભેદાયેલું.
| ઐતિ (પા ) =પામે છે.
શ્લોકાર્થ “જેમ સૂર્યનાં કિરણોથી ભેદાયેલું અંધારું સત્વર નાશ પામે છે, તેમ તારા કીર્તનથી આ (મૃત્યુદાયક હોવાથી) કાલકૂટની ઉપમાવાળું, નિર્મળ દર્શનના કૃત્યથી રહિત તથા વળી જેણે (એકાંત) સત્ અને (એકાંત) અસતુ એમ બે પક્ષથી તર્ક જાળ પાથરી છે એવું મિથ્યાત્વીઓનું શાસન શીઘ નાશ પામે છે.”—૩૮
સ્પષ્ટીકરણ સત” અને “અસ” સંબંધી વિચાર
કોઈ પણ વસ્તુના સંબંધમાં જૂદી જૂદી અપેક્ષાએ વિચાર કરવો તે “અનેકાન્તવાદ યાને “સ્યાદ્વાદ' છે. આ અનેકાન્તવાદ–શૈલીને ઉપયોગ કરવાથી યથાર્થ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે,
જ્યારે તેથી વિપરીત લક્ષણવાળી એકાન્તવાદ–શૈલીને આશ્રય લેવાથી અયથાર્થ જ્ઞાન થવાને પૂર્ણ સંભવ રહે છે.
એ સુવિદિત હકીકત છે કે દરેક વસ્તુની બંને બાજુઓ તપાસવી જોઈએ. આ વાતના ઉપર શાસ્ત્રકારોએ તે ખાસ ધ્યાન આપવું જોઈએ. જે શાસ્ત્રો આ દષ્ટિપૂર્વક રચવામાં આવ્યાં હોય તે આદરણીય તેમજ હિતકારી છે એમ કહેવામાં જરાએ ભય રહેતો નથી. ટૂંકમાં જે ધર્મમાં સ્યાદ્વાદ-સિદ્ધાન્તને યથોચિત સ્થાન આપવામાં આવ્યું હોય, તે જ “ધર્મ' એવા નામને લાયક ગણી શકાય; બાકી બીજા ધર્મો તો નામધારી જ સમજવા જોઈએ.
કોઈ પણ પદાર્થ એકાન્તતઃ સતું કે એકાન્તતઃ અસતું નથી એમ જૈને માને છે, અપેક્ષા અનુસાર દરેક પદાર્થમાં સત્ત્વ, અસત્ત્વ, નિત્ય, અનિત્યત્વ એવા વિરૂદ્ધ ધર્મો પણ સુખેથી સ્વીકારી શકાય તેમ છે, એવી આ તેમની માન્યતા અરથાને નથી.
આ સંબંધમાં વિચાર કરતાં સમજી શકાય છે કે જેઓ પદાર્થને એકાત્તતઃ સતું માને છે, તેઓ તેમ કરવામાં ભૂલે છે. પ્રથમ તો કઈ પણ પદાર્થને “એકાન્તતઃ સત’ માનવાથી તેનું વિશિષ્ટ સ્વરૂપ ઉડી જાય છે. કેમકે તેમાં અન્ય પદાર્થોના ધર્મને પણ અંતર્ભાવ માને પડે છે અને એથી કરીને તે પદાર્થને અભાવ માનવાને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાય છે અથવા તે સમસ્ત બ્રહ્માણ્ડને તેજ પદાર્થરૂપ માનવું પડે છે અને આ હકીકત તો ઇષ્ટ નથી. કેમકે આવી માન્યતાવાળાને તે પિતાની પત્નીને પણ સર્વથા જનનીરૂપે તેમજ જનનીને પણ સર્વથા પત્નીરૂપે સ્વીકારવી પડે તેમ છે, કેમકે એક જ વસ્તુમાં તે સર્વ ધર્મોનો સર્વથા સ્વીકાર કરે છે. એકા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
