Kavya Sangraha Part 1

Author(s): Hiralal R Kapadia
Publisher: Jinshasan Aradhana Trust

Page 156

नेमिभक्तामरम् ]
નૈમિભક્તામર
टीका
((
किञ्चेति पक्षान्तरे । कोऽर्थः । अनन्तरकाव्ये द्वितीयेऽर्थे मदीयचक्षुरन्यत्र तोषं नोपयातीति यदुक्तं तदर्थमेव हेत्वन्तरेण द्रढयति - हे चक्षुष्य !- हे सुभग ! " चक्षुष्यः सुभगः " इत्यभिधाचिन्तामणि (का० ३, श्लो० १११ ) वचनात् । अपरम् - अन्यद् रूपं ते तव समानं नहि अस्ति, भुवने इति शेषः । कथंभूतस्य ते ? ' राज्ञः ' राजत इति राजा तस्य महाभूपस्य । पुनः कथंभूतस्य ते ? ' महामृगेति' महामृगा - गजास्तेषां मदैः - दानवारिभिराकुलं - व्याप्तं मण्डल - देशो यस्य स तस्य । पुनः किंभूतस्य ते ? ' दैत्येति ' दैत्यारे :- वासुदेवस्य मार्गे पथि गमनं यस्य स तस्य । अथवा दैत्यारयो- देवास्तेषां मार्गे गमनं यस्य स तस्य । एतेन तवाग्रतः कृष्णोऽस्ति, अग्रगा देवाः सेवकाः सन्ति इत्यर्थः । पुनः कथंभूतस्य ते ? तमोभिः - पापैरदितः - अखण्डितस्तस्य । पुनः कथं भूतस्य ते? 'चारुचेति' चारवो मनोहराश्चतुरा - नरनारीजनास्तेषां अक्षिगतो -द्वेष्यस्तस्येति । चक्षुषे हितश्चा(च) क्षुष्यः यं दृष्ट्वा चक्षुः प्रहादं प्राप्नोति । अक्षिगतस्तु द्वेषणीयः, द्वेग्योऽक्षिगतः " (का० ३, श्लो० ११२ ) इति हैमवचनात् । अत्र विरोधः - यश्चक्षुष्यः सोऽक्षिगतः कथं स्यात् ? परिहारस्तु - चारुचतुराक्षिषु गतः स्थितः स तस्य । ते नेत्रोपरि (2) रक्षन्ति, सादरविलोकनेन वालभ्यत्वादिति । अथवा चारुनिपुणजननेत्रैः सह गतं गमनं यस्य सः, “आः रथं व्याघुट्य गतो गतः " इत्यर्थः । अत्र लुप्तौपम्यत्वात् कथंभूतस्य ते तव कस्येव ? राज्ञः - चन्द्रस्येव यथा राज्ञः - चन्द्रस्य समानं अपरं रूपं नास्ति । कथंभूतस्य राज्ञः ? महामृगो लक्ष्मस्वरूपहरिणः तस्य मदेन - कस्तूरिकया आकुलं मण्डलं यस्य स तस्य । अथवा महामृग (मद १) शब्देन उपलक्षणत्वात् कस्तूरिकादिसुगन्धद्रव्यैराकुलं मण्डलं यस्य स तस्य । देवस्थानं सुगन्धद्रव्य मिश्रितमेव स्यादिति । पुनः कथंभूतस्य राज्ञः ? दैत्यारीणां देवानां मार्ग - आकाशस्तस्मिन् गमनं यस्य स तस्येति । पुनः कथंभूतस्य राज्ञः १ तमायां- रात्रौ उदितः - उदयं प्राप्तः । अथवा तमोभिः - अन्धकारैरैदितः-अखण्डितः । अथवा तमसा-राहुणाऽदितः - अखण्डितः, राहुणा मुक्तस्येति, शेषं तथैव विशेषणम् । पुनः राज्ञः - इन्द्रस्येव, इन्द्रपक्षेऽपि महामृग ऐरावण इत्यादि यथोचितयोजना कर्तव्येति ॥ १२ ॥
3
अन्वयः
किञ्च (t) चक्षुष्य ! यद् महत्-मृग-मद-आकुल- मण्डलस्य,
दैत्य-अरि-मार्ग - गमनस्य, तमल-अदितस्य [ अथवा तमा- उदितस्य ], चारु चतुर- अक्षिगतस्य [ अथवा चारु - चतुर - अक्षि- गतस्य ) ] ते समानं अपरं रूपं न हि अस्ति ।
શબ્દા
राज्ञः ( मू० राजन् )=( १ ) नृपतिना; ( २ ) यन्द्रना;
3) Yello
महामृग = (१) डाथी; (२) (सांछन३पी ) २५; (3)
मस्तूरी ( उपलक्षणार्थे ? ).
मद=(१) धान-०४स; (२) स्तूरी. आकुल-व्यात. मण्डल = (१) मिम्स; (२) हेश.
१ आकाशशब्दः पुल्लिङ्गोऽप्यस्ति ।
११७
महामृगमदाकुलमण्डलस्य = (१) मुंबराना भह वडे व्याप्त छे हेश नेता खेवा; (२) (सांछन३५ ) મૃગની કસ્તૂરી [ અથવા કસ્તૂરી પ્રમુખ બીજા સુગન્ધી પદા] વડે વ્યાપ્ત છે મણ્ડલ જેનું એવા.
दैत्य = धानव.
अरि=शत्रु, हुश्मन. दैत्यारि = (१) हेव; (२)