Kalyan 1948 03 04 Ank 01 02

Author(s): Somchand D Shah
Publisher: Kalyan Prakashan Mandir

Page 7

શાસ્ત્રીય શિલ્પવિદ્યા અને વર્તમાનની કેટલીક ભૂલા:
'
અપભ્રંશમાં જિઝ એ રૂપ થઈ કાલાન્તરે પ્રાચીન ગુજરાતીમાં · માનિઝ ’· માંહિ ’ ઇત્યાદિક આકારા બદલતુ` છેવટે આધુનિક ગુજરાતીમાં ‘ માં ' આવું સંક્ષિપ્ત રૂપ બની ગયું છે, છતાં આજે પણ એને અં ‘ મધ્યે 'ના અને મળતા જ થાય છે; બીજો નહિ, અને બીજો અર્થ થઇ શકે પણ નહિ.
}ાઈ એમ કહે કે • રામદત્ત, મકાનના સાતમા ખંડમાં રહે છે' તે આના અર્થ શું આમ થશે કે - રામદત્ત મકાનના સાતમા ખંડની ઉપર રહે છે ? અથવા સાતમા ખંડ પૂરા થાય ત્યાં રહે છે ? હરગિઝ નહિં, આના ખરા અથ એ જ થશે કે ‘રામદત્ત મકાનના સાતમા ખંડની અંદર રહે છે.’ પછી ભલે તે સાતમા ખંડના આંગણામાં રહેતા હાય, શાળમાં રહેતા હેાય કે એરડામાં રહેતા હેાય
એ જ રીતે સંસ્કૃતમાં દે વિતિ રેવસ' આવા પ્રકારનાં વાકયમાં દેવદત્ત ઘરમાં પ્રવેશ કરે છે ' આટલે જ અર્થ થશે પણ · ઘરની ઉપર પ્રવેશ કરે છે, અથવા આખા ઘરમાં પ્રવેશ કરે છે’ આવે! અ કરીને કાઈ પણ માણસ પેાતાની મૂખતાનું પ્રદર્શોન નહિ કરે, જેમ શિલ્પિયા ‘લજ્ઞમત્તસમે ને અ રીતે કરે છે.
૩૫ર અષિજ છેરવામાં વાંધે છે તે નીચે જેમ નહિં ?
શિલ્પિ મહાશયનીએ દલીલ કે, ૮ સાતમાને આઠમેા એક જ ઉપર તજવા કહ્યો છે, માટે સાતમા, આમા વચ્ચે જ દષ્ટિસ્થાન રાખવુ' જોઇએ, સાતમાની અંદર મધ્યભાગે રાખવાથી ઉપર દેઢ તજાઈ જાય છે અને દૃષ્ટિ સાતમા ભાગે ન આવતાં સાડા છ ભાગે આવે છે ' દૈવી વાઘાત યુક્તિ છે ? ભલા ઉપર આઠમે। ભાગ તજવાના લેખ છે તેમ નીચેના છ ભાગે। તજવાનો લેખ પણ ખરા । નહિં ?, જો હા તે। પછી સાતમાની સમાપ્તિમાં દૃષ્ટિસ્થાન નિશ્ચિત કરતાં નીચે છ ભાગ તજાશે કે સાત ?, ઉપર પા અડધા ભાગ અધિક તજવામાં તમને વાંધે છે અને નીચે આખા ભાગ વધારે તજાય તેનું કંઇ નહિં ? શિલ્પી મહાશય !' જરા હૃદયમાં ઉંડા વિચાર કરે, તમારા સિદ્ધાન્ત પ્રમાણે દૃષ્ટિ સાતમા–આઠમા ભાગની
૫
વચ્ચે આવે છે જે વાસ્તવમાં દષ્ટિસ્થાન નથી પણ સમ–વિષમ સ્થાનાના સ'ધિભાગ છે, દષ્ટિસ્થાન કાઇ પણ વિષમસ્થાનમાં જ હાવું જોઇએ તેની બહાર હિં, પણ તમારી માન્યતા અને તમારા નકશામાં ચીતર્યાં પ્રમાણે દષ્ટિસ્થાન કાઈ પણ રીતે વિષમસ્થા નમાં આવતું નથી, પણ તેની બહાર ઉપરની સંધિમાં આવે છે, અને તેથી ષ્ટિ સાતમાના સાતમા ભાગમાં રહેવાને બદલે અડધી સાતમાં રહે છે અને અડધી ઉપરના આમા ભાગમાં કે જે ભાગ ૬૪ ભાગેાના હિસાબે ૫૬ મે છે, અને સમસ્થાન હોવાથી અશુભ ક્લાકારી છે.
• સાતમાની મધ્યમાં દષ્ટિ રાખવાથી તે સાડા છ ભાગે જ આવે છે, આ યુક્તિ પણ અજ્ઞાનપૂર્ણ છે, સાડા છ, સવા છ કે પેાણા સાત એ બધા ભાગે છે તે સાતમાના જ અવયવા ? તેા પછી ત્યાં દષ્ટિ મૂકવામાં વાંધા શે છે ?, કેમ કે, આખા સાતમે ભાગ શુભદષ્ટિસ્થાન છે, પછી ભલે પહેલા અષ્ટમાંશ હાય, ત્રીજો હેાય, પાંચમે! હાય કે સાતમા હાય, બધા અંશે। શુભદષ્ટિસ્થાને છે. अघटमान युक्ति
* સાત રૂપીયા માંગતા હેાઇએ તેા પૂરા સાત લયે, એછા નહિ ’ આ યુક્તિ પણ અજ્ઞાનિયાના મુખે શાભે તેવી છે, દિષ્ટ પૂરા સાત ભાગ માગતી નથી પણ છ ભાગ પૂરા થયા પછી સાતમા ભાગમાં યાગ્ય આય ઉત્તપન્ન થાય તે ભાગ માંગે છે. દૃષ્ટિસ્થાનમાં મૂકવાના ચેાગ્ય આય; ધ્વજ, સિંહ અને વૃષભ એ ત્રણુ માન્યા છે, જે પૈકીના એક પણ આય તમારી માન્યતા પ્રમાણે દષ્ટિસ્થાન રાખવાથી આવતા નથી, જુએ પ્રાસાદમ’ડન તથા વાસ્તુમ જરીના દિષ્ટસ્થાન સંબન્ધી નીચેના શ્લેાક—
66
आयभागैर्भजेद् द्वार - मष्टममुर्ध्वतस्त्यजेत् । સસમસતમે દૃષ્ટિ—દેવે સિદ્દે . ને શુમા ખા” ( પ્રાસાદમડન ૪. ) અ:— દ્વારના ૮ ભાગ કરવા અને તેમાંને ૮ મા ભાગ ઉપર છેાડી દેવા, નીચેના સાતમા ભાગના શ્રી ૮ ભાગ કરવા અને તેને પણ ઉપરના આઠમા ભાગ છેડી સાતમા અષ્ટમાંશમાં વૃષભ, સિંહ અથવા ધ્વજ આયમાં ષ્ટિ રાખવી તે શુભ છે ' એજ