________________
જૈનદર્શનમાં નિક્ષેપાની મહત્વતા
૩૧ ખરી રીતે મનની જડતાને પિગળાવવાનું સાધન બની શક્તી નથી, નામ રહે નહીં તે સાકાર ભક્તિ જ છે. એ દ્વારા મન અને શરીર બધે સંસાર જડરૂપે થંભી જાય એટલે પરને અધિકાર તણખલાની પેઠે તૂટી જાય છે. કે, શબ્દ પ્રયોગ વગર આપણે ભાવ
સર્વ શાસ્ત્રો, સર્વમત અને પંથેએ કેઈની આગળ પ્રકટ કરી શકાતો નથી કે નામ મહિમાનું વર્ણન મુક્તકંઠે કર્યું છે, નામ કેઈની પાસે કશી ક્રિયા પણ કરાવી મહિમા સંબંધમાં પોતે પોતાના અનુભવના શકાતી નથી. ઉદ્ગાર ચિતાકર્ષક રીતે કાઢેલા છે, અને નામના (૫) નામરૂપી વીજળી સ્થલ વિજળી કરતાં ગુણાનુવાદ ગાવા ખાતર ગ્રંથના ગ્રંથ ભરી બહુ વધારે પ્રભાવશાળી છે. નામના પ્રભાદીધા છે. સંસારમાં નામ અને રૂપ એટલે શબ્દ વથી કઠેરને કમળ, અને કમળને કઠોર અને અર્થ, બેજ પદાર્થો છે. નામ તથા શબ્દ કરી શકાય છે. પ્રેમેગાર પૂર્ણ નામ દ્વારા એકજ છે, અને રૂપ તથા અર્થ એક જ વસ્તુને પત્થરને પીગળાવીને પાણી રૂપે વહાવી બતાવે છે. પ્રપંચરૂપ સંસાર બધે જ નામ અને શકાય છે. ક્રોધાવેશ પૂર્ણ નામ દ્વારા રૂપમાં સમાઈ ગયો છે “ઘટ” એ બે અક્ષ- પાણીમાં અગ્નિ ઉપજાવી શકાય છે. આ રવાળો શબ્દ નામ છે. અને ઘટ શબ્દનો અર્થ બધો પ્રભાવ નામને છે. જે એક પ્રકારનું કૃતિકાનું પાત્ર એ થાય છે, (૬) નામી (રૂપ-અ) નષ્ટ થવા છતાં પણ તે તેનું રૂપ છે. આ રીતે સકળ પ્રપંચ નામ- નામશેષ રહે છે, વળી નામી એક દેશમાં રૂપની ભીતર સમાયેલો છે. નામરૂપની બહાર
સ્થીત રહે છે. જ્યારે નામ દેશ-દેશાંતકશું પણ નથી, વિચારી જોતાં રૂપથી નામને રમાં વ્યાપી રહે છે. આ કારણથી નામથી મહિમા વધારે મટે છે.
નામ અધિક દેશ અને અધિક કાળ (૧) ઘટ-રૂપને સંબંધ એક વ્યક્તિગત ઘટથી વ્યાપી રહે છે.
છે અને ઘટ નામને સંબંધ સમષ્ઠિ ઘટે (૭) જે રૂપના શ્રવણુજન્ય, અથવા નેત્રજન્ય
સાથે છે એટલે રૂપથી નામ વ્યાપક છે. સંસ્કાર હૃદયમાં હોય, તે રૂપ અને રૂપના (૨) રૂપ સ્થલ છે, નામ સૂક્ષ્મ છે, રૂપ પ્રકા- ગુણ કર્મ સ્વભાવના સંસ્કાર હૃદયમાં
શ્ય છે અને નામ પ્રકાશક છે, એટલે નામનું ઉચ્ચારણ કરવાની સાથે જાગી ઉઠે રૂપથી નામ સૂકમ છે; સ્થલ કરતાં સૂફમમાં છે. તથા રૂપના ગુણ-કર્મ સ્વભાવનું ચિત્ર, શક્તિ અધિક હોય છે. બરફથી જળમાં નેત્ર સન્મુખ ખડું થઈ, તે સંબંધમાં વિચિત્ર અને જળથી બાષ્પ (વરાળ) માં અધિક ભાને સંચાર થવા લાગે છે. એ બળ છે. એટલે રૂપ જગતથી, નામ જગત નામને અદૂભૂત પ્રભાવ છે. નામના વધારે પ્રભાવશાળી છે.
ઉચ્ચારણ સાથે સંસ્કારને બોધ થાય છે, (૩) નામ વિના રૂપની સિદ્ધિ થઈ શક્તી નથી સંસ્કારના બેધથી પદાર્થની સ્મૃતિ જાગે
અર્થાત્ વસ્તુ હાથમાં પડેલી હોવા છતાં છે. સ્મૃતિથી રૂ૫–ગુણ વિગેરે દ્રશ્ય નજર તેના નામ વિના રૂપને બંધ થઈ શક્ત સમક્ષ ખડું થાય છે, અને દ્રશ્ય ખડું નથી.
થતાં ભાવના ઉદ્ગાર જન્મે છે. આ -(૪) નામ વિના સંસારમાં કોઈ ક્રિયા કે ચેષ્ટા બધાના મૂળમાં “નામ” છે.
