________________
૪૨.
પૌતે સ્વસ્થ હું પાંચ મિલ આપ મુરાદૌ રે હુ ! ધન તિકે નર કહે શ્રી ધર્મસી, લોપે તેહ રે જેહ પાસા ચા
(કવિ ધર્મવર્ધન) (૨૨) ઇશારિયઃ પ્રાચીન અરબી - ફારસી ભાષાના સાહિત્યમાં વૈચારિક અભિવ્યક્તિ માટે ઈશારિયતની શૈલી અપનાવવામાં આવી હતી. તેમાં લોકપ્રચલિત ઉદાહરણો આપીને અલૌકિક જગતની વાતો - વિચારો વ્યક્ત કરવામાં આવતા હતા. સાગર, મધુ, મધુપાત્રના માધ્યમથી રચના થતી હતી તેમાં અસંબંધ કે વિરોધ દર્શાવવામાં આવતો નથી. ઇશારિયતની રચના કરનાર માત્ર સાધક ન હતો.
હરિયાળી સ્વરૂપને સમજવા માટે અન્ય પ્રાદેશિક ભાષા સાહિત્યની માહિતી વધુ ઉપયોગી નીવડે છે.
બાઉલ ગીતઃ બંગાળી ભાષામાં બાઉલગીત વધુ પ્રચલિત છે. તેમાં આધ્યાત્મિક પ્રણયની વિભાવના અવળવાણીનો આશ્રય લઈને પ્રગટ કરવામાં આવે છે. બાઉલ એટલે ભગવત્ પ્રેમમાં વ્યાકુળ-વ્યાસ-વિક્ષિપ્ત એમ થાય છે. બંગાળી સાહિત્યમાં સાધકો માટે બાઉલ શબ્દ પ્રયોગ થાય છે. એમની વાણીને બાઉલગીત કહેવામાં આવે છે. આ ગીતો વ્યક્તિગત સાધનાની નીપજ છે. ઉલટબાસી કે અવળવાણીમાં સાધનાગત અનુભૂતિ ઉપરાંત લોકોનું આ તરફ આકર્ષણ થાય તેવો હેતુ રહેલો છે.
હરિયાળીના તુલનાત્મક અભ્યાસની દષ્ટિએ બાઉલગીતની ઉપરોક્ત માહિતીના સંદર્ભમાં ચાર બાઉલગીત સાર્થ દષ્ટાંતરૂપે નોંધવામાં આવ્યાં છે.
Songs of this type which are still now to be heard in the rural areas particularly of Bengal, are genrally known as the
