________________
૨૭૨
વિનોદની સાથે નિર્દોષ આનંદ પૂરો પાડે છે.
હરિયાળીના સ્વરૂપલક્ષી અભ્યાસથી તેનો કાવ્ય તરીકે વિસ્તૃત પરિચય થાય છે, તદુપરાંત તેમાં નવાં પરિમાણો નિહાળી શકાય છે. મધ્યકાલીન કાવ્ય પ્રકારોની વિવિધતામાં ચાર ચાંદ લગાવે તેવી એની કાવ્ય સૃષ્ટિ છે.
પંન્યાસ ધરણેન્દ્રસાગરજી સંપાદિત આધ્યાત્મિક હરિયાળી પુસ્તકમાં હરિયાળીઓનો સંચય થયો છે. કેટલીક હરિયાળીઓનો સામાન્ય અર્થ આપ્યો છે અને બાકીની હરિયાળીઓ સુધનહર્ષ અને અન્ય કવિઓની છે તેનો ગૂઢાર્થ આ પુસ્તકમાં પ્રગટ કરવામાં આવ્યો છે.
પ્રો. હીરાલાલ કાપડિયાની વર્ણ (સ્વર-વ્યંજન) વ્યવસ્થાનો આશ્રય લેતી પ્રયોગશીલતાનો પરિચય હરિયાળી સંચય' પુસ્તકમાંથી મળે છે.
હરિયાળી વિશે ઉપરોક્ત પ્રકાશન પ્રાપ્ત થાય છે. હરિયાળી સ્વરૂપ અને વિભાવના પુસ્તક પ્રગટ કરીને તેની લાક્ષણિક્તાની સાથે સાથે ઐતિહાસિક વિગતો દ્વારા સ્વતંત્ર કાવ્ય પ્રકાર તરીકેની તેની પ્રતિભાનું દર્શન કરાવવામાં આવ્યું છે તે આ પ્રકાશનની વિશેષતા છે.
હરિયાળી સ્વરૂપનો અન્ય પ્રાદેશિક સ્વરૂપો સાથે તુલનાત્મક અભ્યાસ કરવાથી કાવ્ય સાહિત્યની વિસ્તરેલી ક્ષિતિજનો અભિનવ ઉન્મેષ જોવા મળે છે. સંસ્કૃત, અંગ્રેજી, બંગાળી, મરાઠી, હિન્દી, રાજસ્થાની, અરબી, ફારસી ભાષાઓની આવી કૃતિઓ જોઈએ છીએ ત્યારે એમ લાગે છે કે સાહિત્યને કોઈ એક ભાષા કે પ્રદેશ સાથે સંબંધ નથી પણ વિશ્વની વિવિધ ભાષાઓમાં તેનો પ્રસાર થયો છે. સાહિત્યનો જીવન સાથેનો અવિચ્છિન્ન સબંધ પ્રગટ થાય છે.
સાંપ્રદાયિક સાહિત્યમાં સમયને અનુરૂપ કલાતત્ત્વ નિહિત છે પણ માત્ર કલાતત્ત્વની માવજત એજ સર્જકની સર્વોપરિ પ્રવૃત્તિ નથી. કલા
