________________
આ રીતે રૂપક કાવ્યોની માહિતી હરિયાળીના રૂપકાત્મક અભિવ્યક્તિના એક અંગભૂત લક્ષણ તરીકે ગણાય છે. હરિયાળી માત્ર વિરોધાભાસ નથી પણ રૂપકો અને પ્રતીકો પણ મોટી સંખ્યામાં સ્થાન પામ્યાં છે. એટલે રૂપકાત્મક અભિવ્યક્તિ તેના વ્યાવર્તક લક્ષણ તરીકે ગણવામાં આવે છે.
હરિયાળી સાથે સંબંધ ધરાવતા કેટલાક કવિઓની કૃતિઓનો ઉલ્લેખ મહત્ત્વનો હોવાથી અત્રે નોંધવામાં આવ્યો છે.
ઉદ્યોતનસૂરિની (આઠમી શતાબ્દી)ની કુવલયમાળા કથા પ્રાકૃતમાં છે. તેમાં વિવિધ રૂપકોનો પ્રયોગ થયો છે. જૈન કવિ સિધ્ધર્ષિ ગણીની ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચ કથા સંસ્કૃત ભાષામાં છે જે રૂપક કથા તરીકે અજોડ ગણાય છે. શ્રી જયશેખરસૂરિએ સં. ૧૪૬૨માં પ્રબોધ ચિંતામણિ નામના રૂપક ગ્રંથની રચના સંસ્કૃતમાં કરી છે. વિક્રમની પંદરમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં ગુજરાતી ભાષામાં ત્રિભુવન દીપકપ્રબંધની રચના થઈ છે. આ ગ્રંથને પરમહંસ પ્રબોધ' “પ્રબંધ ચિંતામણિ' નામથી ઓળખવામાં આવે છે જે પ્રબોધ ચિંતામણિને સુપ્રસિધ્ધ સાહિત્યકાર કેશવ હર્ષદ ધ્રુવ આ ગ્રંથને પ્રાચીન રૂપક ગ્રંથ તરીકે ગણાવે છે.
હરિયાળીમાં રૂપકોનો પણ પ્રયોગ થાય છે તે દષ્ટિએ ઉપરોક્ત વિગતો સ્વરૂપના વિકાસમાં ઐતિહાસિક મૂલ્ય ધરાવે છે.
હરિયાળીઓના સર્જનમાં ઉપરોક્ત કવિઓનાં રૂપકોની યોજનાનો પ્રભાવ પડ્યો હોય એમ લાગે છે. પ્રતીક યોજના માટે પણ આ ગ્રંથો પ્રેરક બન્યા હોય એમ માનીએ તો પણ ઉચિત લાગશે.
ત્રિભુવન દીપક પ્રબંધમાં રૂપકો જોઇએ તો - આત્મારૂપી હંસ, ચેતના પ્રિયરાણી, કાયાનગરી, મનકારભારી, માયારાણી, પ્રવૃત્તિપુત્ર, મોહરાજા, નિવૃત્તિ અણમાનીતી વિવેકપુત્ર, વિવેકની પત્ની સુમતિ અને
