________________
૨૪૩
હે પ્રભુ ! તમારે શરીરે પાતકીની ચરણરજ શોભી રહી છે, પતિતની ચરણરજ દીપી રહી છે. હે પ્રભુ ! તમે જ્ઞાનથી અગમ્ય છો, પણ પ્રેમના હે દાસાનુદાસ છો. સૌના ચરણતળમાં, પ્રભુ, તમારો વાસ છે. ૧
અત્યંત જાણીતું છતાં માર્મિક સત્ય, અને છતાં બધા એમાંજ અટવાયા કરે! કેવું કારુણ્ય! ભગવાન પ્રેમના ભિખારી કેવી રીતે છે તે અનેક સંતોના જીવનમાં જણાય છે. સહુના ચરણમાં તેમનો વાસ, અદના સેવક, પ્રભુ પોતે જ, હદ થઇ ગઇ.
(સંદર્ભ. ગુજરાતના સંત કવિઓ અને બાઉલપંથ) પ્રકરણ ૩/૮ ભારૂડ/ગીત.
ભારૂડ એ લોકગીતનો પ્રકાર છે, તેની કોઇ નિશ્ચિત વ્યાખ્યા નથી. પાંગારકરના મત પ્રમાણે ‘બહુ રૂઢ ગીત એ ભારૂડ છે’’. ‘વિનોબાભાવેનો મત' જેમાંથી ગૂઢાર્થ પ્રગટ થાય તે ભારૂડ છે’’.
પ્રો. નાંદાપૂરકર ભારૂડનો સંબંધ ભાવંડ પક્ષી સાથે દર્શાવે છે, તેના બે અર્થ છે. એક વાચ્યાર્થ અને બીજો લક્ષ્યાર્થ. એક વ્યવહારનો અર્થ અને બીજો પરમાર્થનો રહેલો છે. કાનડી ભાષામાં ‘ભારૂડ’ શબ્દ ગીત વાચક મનાય છે. ભાર કહાડ = ભાડુહા અને તે ઉપરથી ભારૂડ શબ્દ નિષ્પન્ન થયો છે. મહાભારતની કૂટ શૈલી પરથી ભારત-ભારૂડ શબ્દ રચાયો છે. આવાં ગીતોમાં વિરોધમૂલક અભિવ્યક્તિ નથી, પણ રૂપક અને પ્રતીકના પ્રયોગથી રચના થઇ છે. ‘બહુરુઢ’ શબ્દનો અપભ્રંશ ‘ભારૂડ’શબ્દ છે. ભારૂડ સાથે સંત એકનાથનું નામ વિશેષ (Popular) પ્રચલિત છે. પણ એકનાથ પૂર્વે નામદેવ અને જ્ઞાનદેવનાં ભારૂડો પ્રાપ્ત થાય છે. સંત એકનાથે રૂપકાત્મક અભંગોની રચના કરી છે તે એકનાથી ભારૂડ કહેવાય છે. એમને ૧૨૫ વિષયને સ્પર્શતાં ૩૦૦ ભારૂડ રચ્યાં છે. એકનાથનાં ભારૂડો સમાજમાં વિશેષ લોકપ્રિય બન્યાં છે.
