Gurutattvavinischay Part 2

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Rajshekharsuri
Publisher: Jain Sahitya Vikas Mandal

Page 212

२०० ]
स्वोपक्षवृत्ति-गुर्जरभाषाभावानुवादयुते प्रतिसेवनाकुशीलकषायकुशीलयोः प्रत्येकं तान्यसङ्ख्येयगुणानि । तथा च प्रज्ञप्तिसूत्रम्-- "एएसि णे भंते ! पुलागबउसपडिसेवणाकसायकुसीलनिग्गंथसिणायाणं संजमढाणाणं कयरे कयरे जाव विसेसाहिया वा ? गोअमा ! सम्बत्थोवे णियंठस्स, सिणाय स्स एगे अजहणणुक्कोसए संजमठाणे, पुलागस्स संजमट्ठाणा असखेज्जगुणा, बउसस्स संजमठाणा असंखेज्जगुणा, पडिसेवणाकुसीलस्स संजमट्ठाणा असंखेज्जगुणा, कसायकुसीलस्स संजमट्ठाणा असंखेज्जगुण"त्ति । अन्यत्राप्युक्तम्--"पुलागकुसीलाणं, सव्वजहण्णाई हुंति ठाणाई । बोलीणेहिं असंखेहिं होइ पुलागस्स बुच्छित्ती॥१॥ कसायकुसीलो उवरिं, असंखिज्जाइं तु तत्थ ठाणाई । पडिसेवणबउसे या, कसायकुसीलो तओऽसंखा ॥२॥ वोच्छिण्णो बउसो उ, उवरि पडि सेवणाकसाओ अ । गंतुमसंखेज्जाइं, छिज्जइ पडिसेवणासीलो ॥३॥ उवरि गंतुं छिनइ, कसायसेवी तओ हु सो णियमा । उड्हें एगाणं णिगंथसिणायगाणं तु ॥४॥” त्ति । मतान्तरमाह--अन्ये आचार्या निर्ग्रन्थस्याप्यकाषायिकान्यसङ्ख्यस्थानानीच्छन्ति, प्रतिसमयं निर्जरावृद्धवैचित्र्यस्य संयमस्थानवैचित्र्याधीनत्वादुपशान्तक्षीणमोहावान्तरवैचित्र्यस्य न्याय्यत्वात् । तदुक्तं क्षुल्लकनिर्ग्रन्थीये--"उकोसओ णियंठो, जहण्णओ चेव होह णायव्वो । अजहण्णमणुक्कोसा, होति णियंठा असंखिज्जा ॥१॥” शान्तिसूरयोऽप्याहुः"अमङ्खयेयानि संयमस्थानानि कषायनिमित्तानि भवन्ति । तत्र सर्वजघन्यानि संयमलब्धिस्थानानि पुलाकाषायकुशीलयोः, तौ युगपदसङ्ख्ययस्थानानि गच्छतः । ततः पुलाको व्युच्छिद्यते । कषायकुशीलस्ततोऽसङ्खयेयानि स्थानान्येकाकी गच्छति । ततः कषायकुशीलप्रतिसेवनाकुशीलबकुशा युगपदसङ्खयेयानि स्थानानि गच्छन्ति । ततो बकुशो ब्युच्छिद्यते। ततोऽप्यसङ्खयेयानि स्थानानि गत्वा प्रतिसेवनाकुशीलो व्युच्छिद्यते । ततोऽसङ्खयेयानि स्थानानि गत्वा कषायकुशीलो व्युच्छिद्यते । अत ऊर्द्धमकषायस्थानानि निर्ग्रन्थः प्रतिपद्यते । सोऽप्यङ्खयेयानि स्थानानि गत्वा न्युच्छिद्यते” इति ॥८८८९॥
આ સંયમદ્વારમાં જ પુલાક વગેરેનાં સંયમસ્થાનનું અ૫ બહત્વ કહે છે:
નિગ્રંથ અને સ્નાતકને અકાષાયિક એટલે કે કષાયના અધ્યવસાયેથી રહિત (શુદ્ધ) સંયમસ્થાન હોય છે, આથી જ તેઓને એક સંયમસ્થાન હોય છે. કારણકે કષાયોના ઉપશમમાં કે ક્ષયમાં વિચિત્રતા ન હોવાથી એક જ પ્રકારની શુદ્ધિ હોય છે અને એ સંયમસ્થાન એક જ હોવાથી તુલ્ય અર્થાત્ જઘન્ય–ઉત્કૃષ્ટ રૂ૫ ભેદથી રહિત હોય છે. કારણ કે જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ ભેદો ઘણાઓમાં ઘટે. આ સંયમસ્થાન એક જ હેવાથી તે અન્ય બધા નિર્ચના સંયમસ્થાનેથી અ૫ છે. તેનાથી પુલાક અને બકુશનાં સંયમસ્થાને અસંખ્યગુણ છે. આનું કારણ તેઓના ચારિત્રમેહનીય કર્મના ક્ષપશમની વિચિત્રતા છે. ભાવાર્થ-નિર્ગથ અને સ્નાતકના સ્થાનની અપેક્ષાએ પુલાકનાં સ્થાને અસંખ્યગુણાં છે, તેનાથી પણ બકુશનાં સ્થાને અસંખ્યગુણ છે. તેનાથી પ્રતિસેવનાકુશીલ અને કષાયકુશીલ એ બેનાં પ્રત્યેકનાં સ્થાને અસંખ્યગુણ અસંખ્ય ગુણ છે.
या विषयमा प्रशस्त मसती) सूत्रता पाई मा प्रभाव छ:-प्रश्न-" भगत! પુલાક, બકુશ, પ્રતિસેવનાકુશીલ, કષાયકુશીલ, નિગ્રંથ અને સ્નાતકનાં સંયમસ્થાનમાં કયાં કયાં સંયમસ્થાને વિશેષાધિક હોય છે? ઉત્તર–હે ગૌતમ! નિગ્રંથ અને સ્નાતકનું અજઘન્ય–અનુત્કૃષ્ટ એકજ સંયમસ્થાન હોવાથી તે સર્વ સ્તક છે, તેનાથી પુલાકનાં સંયમસ્થાને અસંગુણ છે. તેનાથી