________________
ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધ સહુ ચકિત બની ગયાં.
એક વાર શુદ્ધોદન રાજા પોતાના પુત્રને વસંતની શોભા જોવા ખેતરોમાં લઈ ગયા. ચોતરફ હરિયાળી, નિસર્ગની સૌંદયશ્રી, વાસંતી વાયુનો આહલાદજનક સ્પર્શ, પક્ષીઓનો શ્રવણમધુર કલરવ - એ બધાથી આનંદવિભોર બનવાને બદલે કુમારને દુઃખી જોઈ રાજાને આશ્ચર્ય થયું, ત્યારે સ્પષ્ટતા કરતાં કુમારે કહ્યું: ‘‘પિતાજી, આમાં મને તો ક્યાંય પણ આનંદનું દર્શન થતું નથી. જુઓ આ સાપ ને ગરોળી જીવજંતુઓની હિંસા કરે છે. ગીધ ને સમડી અન્ય જીવોનો શિકાર કરે છે. મોટી માછલી પાણીના જીવોનું ભક્ષણ કરે છે. આમ મને તો પૃથ્વી પર, અવકાશમાં, જળમાં ક્યાંય શાંતિ કે સૌંદર્ય જણાતાં નથી.'' આમ સુકુમાર વયે જ વસ્તુના બાહ્ય સૌંદર્યને અતિક્રમી તેના હાર્દ સુધી પહોંચવા તરફ તેમનું લક્ષ્ય રહેતું.
પ્રકૃતિની શોભા નિહાળતા અને પરમતત્ત્વને સમજવા મથતા તેઓ એક વાર વિચારમાં બેઠા હતા ત્યાં અચાનક એક ઘાયલ હંસને ચિત્કાર કરી આકાશમાંથી પડતો જોયો. ઉડ્ડયન કરતા હંસોના વૃંદમાંથી ઘાયલ થતાં તે નીચે આવી પડ્યો હતો. સિદ્ધાર્થે દોડી જઈને તેને પોતાની ગોદમાં લીધો અને પ્રેમથી પંપાળીને તેની પાંખમાં ભોંકાયેલું કાતિલ બાણ હળવેથી કાઢી નાંખ્યું. થોડી વારે પક્ષીનો ફફડાટ શમ્યો. તે શાંત થઈ સિદ્ધાર્થની ગોદમાં ભરાયું. સિદ્ધાર્થ પ્રેમભર્યા સ્પર્શથી તેને સાંત્વન આપ્યું. ત્યારે તેમનો પિત્રાઈ ભાઈ દેવદત્ત ત્યાં આવ્યો અને હંસની માગણી કરી. સિદ્ધાર્થે હંસ આપવાની ના પાડી. બંને વચ્ચે વિવાદ જાગ્યો. બંને રાજા શુદ્ધોદન પાસે પહોંચ્યા.
