________________
ગૌતમ બુદ્ધ
૩૩ સહુ પ્રથમ દુઃખ નામે આર્યસત્ય જાણ્યું ત્યારે નવી દષ્ટિ મળી. દુઃખસમુદય જાણી તેનો ત્યાગ કર્યો. દુ: ખનિરોધ જાણી તેનો સાક્ષાત્કાર કર્યો અને દુ:ખનિરોધગામિની પ્રતિપદા નામે ચતુર્થ આર્યસત્યને જાણી આર્ય અષ્ટાંગિક માર્ગનો અનુભવ કર્યો ત્યારે ગૌતમ બુદ્ધને અભિનવ દષ્ટિ મળી, જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું, વિદ્યા ઉભવી અને આલોક ઉત્પન્ન થયો. મતલબ કે આ ચાર આર્યસત્ય વિશે યથાર્થ સુવિશુદ્ધ જ્ઞાનદર્શન થયું ત્યારે પૂર્ણ સંબોધિનો લાભ થયો..
ભગવાન બુદ્ધ શિષ્યોના ત્રણ ભેદ પાડ્યા હતા : ગૃહસ્થ, ઉપાસક અને ભિક્ષુ. ઉપાસકો ને ભિક્ષુઓ એવા શ્રાવકસંઘના વિભાગો હતા. મનુષ્યપ્રકૃતિ એકદમ ન બદલાય તેથી તેઓ મનુષ્ય ધ્યેયને પહોંચવાનો માર્ગ ધીમે ધીમે સમજપૂર્વક બદલવા માગતા હતા. અને તેથી તેમણે વ્યકિતશરણતા, સંઘશરણતા ને સિદ્ધાંતશરણતા - એમ ત્રિશરણ આપ્યાં. જૂના સમયથી ચાલતી આવેલી યજ્ઞયાગ ને કર્મકાંડની પ્રતિષ્ઠા તેમણે તોડી. માંસાહારના ત્યાગનું સૂચન કર્યું. યજ્ઞમાંથી તેમ જ ભોજનમાંથી (શક્ય તેટલે અંશે) પશુહિંસા બંધ કરાવી. ધર્મના અધિકારાર્થે સમાજમાંથી જાતિભેદ તેમ જ વર્ણભેદની સંકીર્ણતા દૂર કરી વિકાસનો માર્ગ ખુલ્લો કર્યો. જીવનમાં શુદ્ધ નૈતિકતા પર ભાર મૂક્યો અને મૈત્રી, કરુણા તથા અહિંસાનો પ્રસાર કર્યો. સ્વામી વિવેકાનંદે બુદ્ધને “આદર્શ કર્મયોગી' કહ્યા છે. કર્મયોગના ઉપદેશને યથાર્થરૂપમાં ઉતારનાર અદ્વિતીય પુરુષ તે બુદ્ધ. સ્વવિવેક ને સ્વકર્મ પર નિર્ભર રહેવાનું કહેનાર તે પ્રથમ મહાપુરુષ હતા. તત્ત્વબુદ્ધિથી, વાણીથી ને ઈન્દ્રિયોથી જે પર છે
