________________
૩૮
ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધ કલ્પેલા મતને મહત્ત્વ દેનાર અને હઠપૂર્વક વાદવિવાદ કરનાર માણસને સમજાવવો અને શાંત કરવો મુશ્કેલ છે. તે વિવાદમાં પોતાની જીતને જ પોતાનું ધ્યેય માને છે. તે અહંકારમાં મત્ત બની પોતાની જાતને માનથી અભિષિકત કરે છે. આ બધું સાંપ્રદાયિકતાને હૃદયસરસી ચાંપવાનું જ પરિણામ છે. અસ્થિર મનુષ્ય વાદવિવાદમાં પડે છે. ડાહ્યા અને સ્થિરચિત્ત માણસ તેમાં પડતો નથી. તે કોઈ મતનો આગ્રહ રાખતો નથી. તેને કોઈ પંથ પ્રત્યે રાગ હોતો નથી. ભિન્ન ભિન્ન મતો અને પંથો પ્રત્યે તે ઉદાસીન રહે છે. તેણે રાગદ્વેષરૂપી ગાંઠ છેદી નાખી હોવાથી તે આ કે તે મત યા પંથનો પક્ષપાતી બની અન્યને ઉતારી પાડતો નથી. તેની પાસે સાંપ્રદાયિકતા અને સંકુચિતતા ટૂંકતાં પણ નથી. તે સાંપ્રદાયિક મતમતાંતરોથી મુક્ત હોય છે, ઉદાર હોય છે.'
.
મુનિઓએ શું કરવું તે અંગે ભગવાન બુદ્ધે કહ્યું હતું.
તમને લોકો મુનિઓ કહે છે - એ શબ્દ સાર્થ નીવડે અને તમારો વ્યવસાય તેને અનુરૂપ નીવડે એની તકેદારી રાખજે. તમારું ધાર્મિક જીવન નિષ્ફળ ન જાય પણ ઉત્તમ ફળ આપનારું નીવડે તે જોવાની તમારી જવાબદારી છે. પહેલાં આને માટે તમારી જાતને કેળવજો અને પછી પેલાને માટે. વળી જેટલું કર્યું છે તેટલું બસ છે અને આગળ કશું કરવાનું રહેતું નથી એમ માનીને બેસી ન રહેશો. હું તમને આદેશ આપું છું કે, જ્યારે કશુંક આગળ કરવાનું હોય ત્યારે તમારા ધ્યેયને હાંસલ કરવામાં પાછી પાની કરશો નહીં. આગળ શું કરવાનું છે? પહેલાં
