________________
ઉપદેશ
શ્રાવસ્તીમાં એક દિવસ બુદ્ધે ભિક્ષુઓને કહ્યું:
‘‘હે ભિક્ષુઓ ! દરેકે પાંચ બાબત પ્રત્યેક પળે યાદ રાખવી જોઈએ : હું ઘરડો થવાનો છું. મને રોગો થવાના છે. મારે પણ મરવાનું છે. પ્રિય ચીજ કે પ્રિયજનનો વિયોગ થવાનો જ છે અને હું જે ખરાબ કે સારું કર્મ કરીશ તેનું ફળ મને જ મળવાનું છે. કર્મ જ મારું ધન છે, કર્મ જ મારો બાંધવ છે. હું ઘરડો થવાનો છું એ વાતનું સ્મરણ રહેતાં મનુષ્યનો તારુણ્યમદ નષ્ટ થાય છે. તારુણ્યમદને લીધે માણસ ઘણાં પાપકર્મ કરે છે. તારુણ્યમદ નષ્ટ થતાં આવાં પાપકર્મોથી બચી શકાય છે. મને રોગો થવાના છે એ વાતનું સ્મરણ રહેતાં મનુષ્યનો આરોગ્યમદ નષ્ટ થાય છે, અને પરિણામે આરોગ્યમદજન્ય કુકર્મોથી તે બચી જાય છે. હું મરણધર્મી છું એ વાતનું સ્મરણ રહેતાં મનુષ્યનો જીવિતમદ નષ્ટ થાય છે અને પાપકર્મો કરતાં તે અટકે છે. પ્રિય ચીજ યા પ્રિયજનનો વિયોગ અટળ છે એ વાતનું સ્મરણ રહેતાં પ્રિય વસ્તુ યા પ્રિયજન માટે પાપકર્મો કરતાં તે અટકે છે અને વિયોગદુ: ખનો ભોગ થઈ પડતો નથી. ‘હું જે કર્મ કરીશ તેનું ફળ મને જ મળવાનું છે, કર્મ જ મારું ધન છે અને કર્મ જ મારો બાંધવ છે.' આ વાતનું સ્મરણ રહેતાં મનુષ્ય પાપકર્મ કરતો નથી, પણ સત્કર્મો જ કરે છે.''
તે કાળે કેટલાક લોકો દિશાવંદનનો નિયમ પાળતા. ભગવાન બુદ્ધે જગતનું કલ્યાણ કરવાની દૃષ્ટિથી દિશાવંદનનું નવીન અર્થઘટન આ રીતે કરાવ્યું:
૫૩
‘‘સ્નાન કરીને પવિત્ર થવું એ બસ નથી. છ દિશાને નમસ્કાર કરવાવાળાએ નીચેની ચૌદ બાબતોનો ત્યાગ કરવો જોઈએ:
