________________
૧૬
ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધ માર્ગની અગત્ય સમજાઈ ગઈ. તેમણે નિરાહાર રહેવાનું છોડી દીધું. ભરવાડના બાળકને બોલાવીને તેની પાસેથી દૂધ માગીને ગ્રહણ કર્યું. આ દિવસોમાં પાસેના ગામની ધનવાન સ્ત્રી સુજાતાએ પોતાના વ્રતની પૂર્ણાહુતિ નિમિત્તે બનાવેલી ખીર અર્પણ કરી, તેમની ખાસ સેવા કરી તેથી સિદ્ધાર્થ જલદીથી સાજા થયા અને પોતાની સાધનામાં આગળ વધી શક્યા. પેલા કૌડિન્યાદિ પાંચ કર્મકાંડી ભિક્ષુઓએ સિદ્ધાર્થે આહાર લીધો એમ ખબર પડી તેથી તપસ્યા માર્ગથી તેઓ ચળ્યા એમ માનીને તેમને છોડી ગયા. આમ મહેલમાં હતા ત્યારે હઠભોગ, પછી હયોગ અને અંતે રાજયોગની સાધના તરફ સિદ્ધાર્થ વળ્યા.
વૈશાખી પૂર્ણિમાનો પવિત્ર દિવસ હતો. સિદ્ધાર્થ બુદ્ધત્વ પ્રાપ્તિના દઢ નિર્ધાર સાથે બોધિવૃક્ષ નીચે આસન લગાવી બેઠા હતા. નિરંજના નદી વહેતી હતી. આકાશમાં ચંદ્ર પૂર્ણકળાએ પ્રકાશિત હતો. ત્યારે પરમજ્ઞાન પ્રાપ્તિના સિદ્ધાર્થના પુરુષાર્થમાં અવરોધ નાખવા “માર' તેની સમગ્ર સેનાસહિત – રતિ-અરતિ ને તૃષ્ણાદિ પુત્રીઓ તેમ જ મોહ, માયા, લોભ, અજ્ઞાન આદિ સુભટો સહિત - ત્યાં આવ્યો. રાતભર સિદ્ધાર્થને ચળાવવા તેણે પ્રયત્નો કર્યા પણ સિદ્ધાર્થ જેનું નામ, અર્થ સિદ્ધ કર્યા વગર રહે તો ને ? અંતે “મારને હાર કબૂલવી પડી. સિદ્ધાર્થે ઐહિક વાસનાઓ પર વિજય મેળવ્યો.
મારવિજયથી સિદ્ધાર્થ સંબુદ્ધ થયા. તેમનાં દિવ્યચક્ષુ ઊઘડી ગયાં. તેના બળે તેમણે પાછલા ભવ જોયા. હલકી સ્થિતિમાંથી બુદ્ધત્વ પ્રાપ્તિ સુધીનાં સોપાનો સ્પષ્ટ થયાં. તે પછીના તબક્કે
