________________
૨૮
ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધ ટોળેટોળાં દુઃખી હૃદયે ભગવાનના અંતિમ દર્શનાર્થે આવ્યાં. ભગવાને સહુને યોગ્ય ઉપદેશ આપી શાંત કર્યા. સુભદ્ર નામે સામાન્ય જનની શંકાનું નિવારણ કર્યું. એ રીતે અંત સમય સુધી લોકસેવાનું કાર્ય કર્યું. પછી શાખી પૂર્ણિમાની એ પવિત્ર ચિરસ્મરણીય રાત્રે એક પછી એક એમ ચાર સમાધિમાં ભગવાને પ્રવેશ કર્યો ને સ્થૂળ દેહનાં બંધનોમાંથી મુકિત મેળવી. ભગવાનના મહાપરિનિર્વાણના સમયે આકાશ નિરભ્ર હતું. ચંદ્ર પૂર્ણ કળાએ ખીલ્યો હતો અને શાલવૃક્ષોએ કમોસમની પુષ્પવૃષ્ટિ કરી હતી.
ભગવાનના પરિનિર્વાણ પછી મહાકાશ્યપની આગેવાની હેઠળ રાજગૃહમાં પાંચસો પ્રજ્ઞાભિક્ષુઓની સંગીતિ (ધર્મ સંમેલન) મળી. એમાં બૌદ્ધ સાહિત્યને લેપબદ્ધ કરવાનો નિર્ણય લેવાયો. પછીના શતકમાં વૈશાલીમાં એ જ હેતુથી સાતસો પ્રજ્ઞાભિક્ષુઓની સંગીતિ મળી. આ પછી એકસો છત્રીસમે વર્ષે પાટલીપુત્રમાં મોગલ્લિપુત્રમાં તિસ્મથેરની રાહબરી હેઠળ ત્રીજી વાર સંગીતિ મળી. આમ અઢીસોથી ત્રણસો વર્ષના ગાળામાં ત્રિપિટક નામે પૂરો પાલિ સાહિત્ય સંગ્રહ તૈયાર થયો.
આ ત્રિપિટકના મુખ્ય ત્રણ ભાગ છેઃ (૧) વિનયપિટક એમાં સંઘના ભિક્ષુઓના વ્યવહાર તેમ જ જીવનચર્યા અંગેના નિયમો વગેરેનું વર્ણન છે. (૨) સુત્તપિટક. એમાં ભગવાન બુદ્ધ અને એમના શિષ્યો વચ્ચે પ્રસંગોપાત્ત થયેલા પરિસંવાદોનો સંગ્રહ છે, અને (૩) અભિધમ્મપિટક. એમાં બૌદ્ધ ધર્મને લગતા તત્ત્વસિદ્ધાંતો આપેલા છે. આ ત્રણે મળીને ગદ્યપદ્ય ઉભય ગણીએ તો લગભગ ત્રણેક લાખ શ્લોકો થાય એવડો આ
