________________
૧૨
ભગવાન ગૌતમ બુદ્ધ અભ્યાસ પરથી સિદ્ધાર્થના ગૃહત્યાગનાં ત્રણ કારણો નીકળે છે : એક તો તે સમયે તેમના જાતભાઈઓ શાક્યો અને કોલિયો વચ્ચે અગાઉ જોયું તેમ સંઘર્ષ ચાલુ હતો અને સિદ્ધાર્થને પોતાની પ્રકૃતિ વિરુદ્ધ તેમાં ઊતરવાની ફરજ પડે તેમ હતું. બીજું ગૃહસ્થધર્મ તેમને સંકડાશવાળો લાગ્યો. ફળસ્વરૂપે સંન્યાસીના જીવન પ્રતિ આકર્ષણ વધ્યું. પત્ની ને પુત્ર પ્રત્યેના પ્રેમથી ગૃહત્યાગ મુશ્કેલ તો લાગ્યો પણ જીવ જરા વ્યાધિ અને મરણધર્મી છે એનું જ્ઞાન થયું ત્યારે પુત્ર ધારાની આસક્તિની નિરર્થકતા સ્પષ્ટ સમજાઈ. તેથી કલેશકર ગૃહસ્થાશ્રમને સ્થાને તેમણે સંન્યાસ સ્વીકારવાનો નિર્ણય કર્યો. મતલબ કે શાક્યકોલિય સંઘર્ષ એ તેમના ગૃહત્યાગનું પ્રેરક બળ હતું. પરિવ્રાજક ધર્મનું આકર્ષણ એના મહત્ત્વના કારણરૂપ હતું અને બાલ રાહુલનો જન્મ એના નિમિત્તરૂપ હતો. વૈરાગ્ય તરફ જન્મજાત અભિરુચિ તો હતી જ. તેથી જ સંસારસુખના ત્યાગનો આ દિવ્ય નિર્ણય શક્ય બન્યો. પત્ની, પિતા, પુત્ર, દાસદાસી અરે સમગ્ર નગરજનોને સૂતાં મૂકી, આંતરમનથી જાગ્રત થયેલા સિદ્ધાર્થ જગતનાં ચર્મચક્ષુ ખોલવાના દઢ નિર્ણયથી સુખની સુંવાળી સેજ છોડી ચાલી નીકળ્યા - સત્યની શોધમાં, પરમતત્વની પ્રાપ્તિ માટે, તપસ્યાના અદષ્ટ અજ્ઞાત માર્ગ, સ્વાન્તઃ સુખાય નહીં પણ બહુજન હિતાય, પ્રેય છોડી શ્રેયસ્કર પંથે.
મધ્યરાત્રિએ યશોધરા બેબાકળી બની જાગી ગઈ. સિદ્ધાર્થે તેને સાંત્વન આપી, તેના ગભરાટનું કારણ પૂછ્યું. યશોધરાએ તેને આવેલા સ્વપ્નત્રયીની વાત કરી. પ્રથમ સ્વપ્નમાં તેણે
