________________
ગૌતમ બુદ્ધ માતા માયાદેવીના મૃત્યુથી તેનાં માસીમા મહાપ્રજાપતિ ગૌતમીએ સિદ્ધાર્થને ઉછે. એક તો રાજકુટુંબમાં જન્મ અને તે પણ વર્ષોની પ્રતીક્ષા પછી. તેથી તેમનો ઉછેર નાનપણથી જ અતિશય લાડકોડમાં થયો હતો. આઠ વર્ષની ઉમરે તેમને વિશ્વામિત્ર નામે ગુરુ પાસે જ્ઞાન લેવા બેસાડ્યા ત્યારે તેમની સમજણ અને જ્ઞાનથી પ્રભાવિત થયેલા ગુરુએ તેમને સામા વંદન કર્યા હતાં. ક્ષત્રિય રાજકુમારને અનુરૂપ તેમને ધનુર્વિદ્યા, અશ્વારોહણ, રથસંચાલન વગેરેની તાલીમ આપવામાં આવી.
નાનપણથી જ સિદ્ધાર્થમાં જીવમાત્ર પ્રત્યે કરુણા હતી. હાથીસવારી, રથસંચાલન કે અશ્વદોડ વખતે હાથી અને ઘોડાને ઓછામાં ઓછો શ્રમ પડે તે તરફ તેમનું સર્વદા લક્ષ્ય રહેતું. બીજાં બાળકો ખેલકૂદ કરતાં હોય ત્યારે તેઓ સદાય ઊંડા વિચારમાં ડૂબેલા રહેતા અને કલાકો સુધી ધ્યાનસ્થ બેસી રહેતા. એમની ૧૧ વર્ષની ઉંમરે એક મહત્ત્વનો બનાવ બન્યો. પ્રતિવર્ષની જેમ રાજ્યમાં હળખેડને ઉત્સવ ઊજવાયો. રાજાપ્રજા સહુ ખુલ્લા મેદાનમાં એકત્ર થયાં. રાજા સોનાનું હળ, અન્ય જમીનદારો ચાંદીનાં હળ અને સામાન્ય પ્રજાજનો લાકડાંનાં હળ લઈ હાંકવા ઊભા હતા. બળદો અને હળોને શણગારવામાં આવ્યાં હતાં. લોકો રંગબેરંગી વસ્ત્રોમાં સજ્જ હતાં. સર્વત્ર આનંદ અને ઉલ્લાસનું વાતાવરણ હતું. ત્યારે બધાના આનંદમાં ભાગ લેવાને બદલે કુમાર સિદ્ધાર્થ સૂનમૂન થઈ જાંબુના ઝાડ નીચે બેઠા હતા. બળદોને પડતા કષ્ટથી તેમનું હૃદય દ્રવતું હતું. કહેવાય છે કે જીવમાત્ર પ્રત્યેની કરુણાથી આદ્ર તેમને સુકુમાર વયે પ્રથમ વાર ત્યાં જ સમાધિ લાગી ગઈ. રાજા-પ્રજા
