Bruhannyasa Part 6

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad

Page 18

कलिकालसर्वाश्रीदेमन्नन्द्रमरिभगवत्प्रणीते [ पा०:१.२ सू०४. ] प्रपौत्रशब्दस्यार्थमाह-प्रपौत्रः पौवापत्यमिति- कलमनुशासनमिति चेत् ? न, यत्र · विशेष्यबालक पत्रस्यापत्यं पौत्रः, प्रगतः कारणतया पौत्रमिति प्रपौत्र पदोत्तरविभक्तितात्पर्यविषयसंख्याविरुदसंख्यायाः विशेषण-4 इति व्युत्पत्या प्रपौत्रपदं पौत्रापत्ये योगरूदमिति भावः । | वाचकपदोत्तरविभक्तया अविवक्षितत्वं तत्रैव समानवचनपरमप्रकृतेः पौत्रस्यापि कस्यचित् प्रपौत्रत्वात् तद्व्यावृत्तये | कत्वस्वीकारात्, अन्यथा पूर्वोक्तनियमानुसारं वेदाः 5 आह-परमप्रकृतेश्चतुर्थ इति । अस्त्रीति-नमन्तपर्युदासार्थक | प्रमाणम्' इत्यादेरपि साधुत्वं न स्यात्, अस्ति. चात्र इत्याह-स्त्रीवर्जितमिति । तथा च योऽर्थः सम्पन्नस्तमाह- | विशेष्यवाचकवेदपदोत्तरजस्विभक्तितापयविषयबहुत्वसंख्यास्त्रीवर्जितमित्यादिना भवतीत्यन्तेन ।
विरुद्धकत्वसंख्यायाः विशेषणवाचकप्रमाणपदोत्तरसिविभक्त्या 4: उदाहरति-गाायणः, वात्स्यायनः इति- विवक्षितत्वम्, तत्र हि. स्यर्थकत्वस्य सकलवेदनिहाया . गर्गस्य वत्सस्य चापत्यं युवेत्यर्थे 'वृद्धाद् यूनि'
प्रकृत्यर्थतावच्छेदिकायां प्रमितिकरणतायामन्वयस्य विवक्षित10 [६.१.३०] इति नियमात् पूर्व वृद्धार्थके 'गर्गादेर्या त्यात् । एवमेव 'रक्षोहागमलध्वसन्देहाः प्रयोजनम् इति:।
[६.१.४२] इति यनि, ततो यूनि 'यभित्रः' [६.१. भाष्यप्रयोगः, 'इति त्रयः समुदिता हेतुः इति काव्य ५४.] इत्यायनणि गाायणः, वात्स्यायनः । यंश्य- प्रकाशादिप्रयोगाश्च समर्थनीयाः । सैव गतिरिहापीत्याह- 5 ज्यायोभ्रात्रोग्रहणस्य फलमाह-अन्यस्मिन् जीवति-वचनभेदः पृथगनिमित्तत्वद्योतनार्थः इति । अर्यमाशय:
गार्ग्यः इति-तयोरजीवतोरन्यस्मिन् जीवस्यपि वृद्धव्यपदेश | वश्य-ज्यायोभ्रात्रोर्जीवतोरित्यक्तावुभयत्र सहव निमित्तत्वं 15 एव भवति. सन स्यादित्यर्थः । ज्यायोग्रहणस्य फलमाह- स्यात, तथा च नकस्मिन् जीवति युवसंज्ञा स्यात्, 'कनीयसि भ्रातरि-गाये इति-जीवतीति शेषः । इष्यते चकस्मिन्नपि जीवति, कृते च विशेषणवाचकपदोत्तजीवतीत्यस्य फलमाह-मृते-गार्यः इति-जीवतीत्यत्र | रैकवचने तस्य प्रत्येकस्मिन्नन्वयस्यन् विवक्षितस्वेन भवति 5: 'यद्भावो भावलक्षणम् ' [२.२.१०६.] इति सति । प्रत्येकस्य पार्थक्येन युक्त्यव्यपदेशहेतुस्वम् । एकंचावियोष्टय.. सप्तमी, तदनुसारं 'मृते' इत्यपि सति सप्तम्यन्तम् , वश्ये ) वाचकश्यज्यायोभ्रातृपदोत्तौविभक्तितात्पर्य विषयद्विस्व - 20 ज्यायोभ्रातरि च मृते सति मा. भूद् युरसंज्ञेति तात्पर्यम् , | | संख्याविरुद्धकत्वसंख्याया विशेषणवाचकजीवत्पद्रोचरहि.
प्रपौत्रादिग्रहणस्य फलमाह-पौत्रो गायः इति---अत्र । विभक्त्या विवक्षितत्वेन नेह विशेष्य-विशेषशवाचकपदस्मानपरमप्रकृतेस्तृतीयः पुरुषो विवक्षित इति पौत्रत्वमेव, न तु वचनकत्वनियमप्रसर इति हृदयम् ॥६।१।३।। प्रपौत्रत्यमित्यर्थः। स्त्रीवर्जनस्य फलमाह-खी गार्गीति
सपिण्डे वयःस्थानाधिके जीवद् चा ।।६।१४॥ अत्र वृदाथै यनि गार्यशब्दात् स्त्रियां ‘यो डायन् 25 चवा' इति इयां वैकल्पिकत्वात् डायनागमाभावे 'अस्य- त०प्र०-ययोरेकः पूर्वः सप्तमः पुरुष.. ज्या लुक' (२.४.८६.] इत्यकारलोपे व्यञ्जनात् । स्तावन्योऽज्यस्य: सपिण्डौ । वयो यौवनादि।
तरितस्य २४.८७.7 इति यकारलोपे चीति । स्थानं पिता-पुत्र इत्यादि। परमप्रकृतेः स्त्रीसर्वत्र प्रत्युदाहरणे वृद्धापत्ययनिमित्तक एवं प्रत्ययो न घजित प्रपौत्राधपत्यं वयः स्थानाभ्यां ग्राभ्या- 6
युवापत्यनिमित्तक इति तत्तत्पदाभावे न स्यादिति मप्यधिके सपिण्डे जीवति जीवदेव युवमर्श 30 समुदिताशयः।
वा भवति । पितृव्य पितामहस्य भ्रातरि धा ___ स्वादेतत्-विशेष्य-विशेषणवाचकपदयोरसति विशेषानु
धयोऽधिके जीवति जीवद गाय॑स्यापत्यं
| गार्ग्यः गाायणो था । एवं वात्स्यः, वात्स्याशासने समानवचनकत्वनियमाद् वंश्य-ज्यायोभ्रात्रोरिस्यस्य
यनो था। सपिण्ड इति किम् ? अन्यत्र गार्ग्यः। 7 द्विवचनान्तत्वेन..तविशेषणीभूतस्य, जीवस्पदस्यापि द्विवचनान्तत्वमेव .युक्तमिति · कथमेकवचनेन निर्देशः कृतः,
धयः-स्थानाधिकइति किम् ? वाभ्यामन्यवरेण.
था न्यूने गार्ग्यः । जीवदिति किम् ? मृतो 35 शतं ब्राह्मणाः' इत्यादेः प्रयोगस्य ।
गार्ग्यः जीवतीत्येष ? मृते गार्यः । प्रपौत्रादी-. विशत्याद्या शताद् द्वन्द सा चक्ये द्वन्द्वमययोः । त्येव ? पौत्रो गार्ग्यः । अत्रीत्येव १ श्री इति लिङ्गानुशासनानुकूलत्वात्, नियमे 'असति | गार्गी ॥॥
7 विशेषानुशासनें' इति पदोपादनमिति, नेह तादश किमप्यनु- श०म० न्यासानुसन्धानम्-सपिण्डे० ।
"Aho Shrutgyanam"