Bruhannyasa Part 6

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad

Page 17

[ पा० १. सू० ३. श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने षष्ठोऽध्यायः । गर्गस्य गोत्रप्रवर्तकत्वाद् बाह्वादिगणपठितत्वाच 'बाह्लादिभ्यो | गार्ग्यः । ज्यायोग्रहणं किम् ? कनीयसि गोत्रे' [६.१.३२.] इतीम् प्राप्तः, परत्वाद् विशेष- भ्रातरि गार्ग्यः । जीवतीति किम् ?. मृते विहितत्वाच 'गर्गादेर्य' [६.१.४२.] इति यजि आद्य- | गार्ग्यः । प्रपौत्रादीति किम् ? पौत्रो गार्यः । स्वरवृद्धौ ‘अवर्णवर्णस्य' [७.४.६८.] इत्यवर्णस्य लोपे | अस्त्रीति किम् ? स्त्री गार्गी । पचनभेदः पृथग 5 गार्यः, अत्र गर्गस्यापत्यं पौत्रादि विवक्षितमिति वृद्धसंज्ञायां | निमित्तत्वद्योतनार्थः ॥ ३ ॥ . . . 45.
तन्निबन्धन एव प्रत्ययो न्याय्यः, न तु लोकप्रसिद्धगोत्र- श०म० न्यासानुसन्धानम्-वश्य पूर्वसूत्रेण निबन्धनः। अतिदिशति एवं वात्स्य इति-वत्सस्यापत्यं । पौत्रादीनां सर्वेषां परमप्रकृतेरपत्यानां वृदसंज्ञा प्राप्ता, तस्या पौत्रादीति वाक्यं, शेषं प्राग्वत् ।
अपवादमाह-वश्येति । तत्र वंश्यशब्दस्यह योऽर्थः समुपपदकृत्यं पृच्छति-पौत्रादीति किमिति-अपत्य- | युक्तस्तमाह-वंशे भवो वंश्यः पित्रादिरात्मनः 10 मात्रस्य वृद्धसंज्ञा विधीयतामिति प्रष्टुराकूतम् । अनन्त- कारणमिति, अयमाशयः वंशप्रादुर्भूतत्वेन स्वपूर्वेषां 50
रापत्ये युवापत्ये गर्गशब्दाद वत्सशब्दाच्च 'अत इस्' स्वसमानकालिकानां स्वावरेषां च सर्वेषां ग्रहणप्रसक्ती [६.१.३१.] इसी प्राप्तः तस्य च 'ऋषि–वृष्ण्यन्धक- । अव्यावर्तकत्यापातात् ज्यायोभ्रातुः पृथग्रहणाच्च वंश्यपदेनेह कुरुभ्यः' इ.१.६१.1 इति बाधकम, तदपि स्वकारण परमप्रकृतेश्वरः पितृ-पितामहादिरेव गृह्यते। अति'बाहादिभ्यो गोत्रे' ६.१.३२.] इति विशेषविहितेनेत्रा | शयेन प्रशस्यो वृद्धो वेति वाक्ये ईयसुप्रत्यये 'वृद्धस्य च ज्यः' बाध्यते, ततश्च 'गार्गिः, यात्सिः' इति भवति, गर्गो [७.४.३५.] इति ज्यादेशे 'ज्यायान्' [७.४.३६.1 55 वत्सश्च गोत्रप्रवर्तकः, भवन्ति च तदपत्यानि सर्वाण्येव | इतीयसोरीत आकारे-'ज्यायान्' इति, तथा च 'ज्यायसू'तद्गोत्रव्यपदेशभाखि, अत्रापत्यसाधारण्येन वृद्धसंज्ञाविधाने- | शब्दस्य प्रशस्यतम-वृद्धतमाद्यर्थकत्वेन, भ्रातृशब्दस्यापि ऽनन्तरापत्यस्यापि वृद्धत्वेन तत्र गर्गादेर्य' [६.१.४२.] !
लेन तनदेय ...४२१ । सोदरासोदरादिभेदेनानेकार्थोऽभिमतस्तमाह - ज्यायान इति या स्यात्, तच्चानिष्टमिति पौत्रादिग्रहणमावश्यकमिति
| भ्राता वयोऽधिक एकपितृक पकमातृको वेति-- 20
प्रत्युदाहरति-अनन्तरापत्ये-गागिः, धात्सिरित्येव भ्रातेति च भ्राजते इत्यर्थे 'मानि-भ्राजोल च' [उणा. 60 भवतीति-मार्गस्य वत्सस्य चानन्तरापत्यमिति वाक्यम । ८५९.] इत्यौणादिके तृप्रत्यये जकारलकि च सिध्यति. पौत्रादिपदेन यथापत्याक्षेपस्तद् विशदयति-पौत्रस्या
रूढया च भ्रातृशब्दः सम्बन्धविशेषवाची, भवति हि पत्यत्वात् तदादि अपत्यमेव विज्ञायते इति-- भ्रातृणां परस्परालोकनेन दीप्तिबाहुल्यमिति प्रकृत्यर्थानुगएतच्च पूर्वमेव प्रकटीकृतम् । वृद्धसंज्ञायाः फलमाह- | मस्तत्र ज्यायःशब्दस्यार्थमाह--बयोऽधिक इति-वयसाऽधिक वृद्धप्रदेशाः-'वृद्धाद् यूनि' [६.१.३०] इत्यादय | इति तृतीयासमासः, अधिकं वयो यस्येति वाक्ये तु 65 इति-आदिपदेन 'वृद्धस्त्रियाः क्षेपे णश्च' [६.१.८७.] | 'आसन्नदूराधिक०' [३.१.२०.] इति समासेऽधिकवया 'वृद्धो यूना तन्मात्रभेदे' [३.१.१२४.] इत्यादयो वृद्धप्रदेशा | इत्यापत्तः । भ्रातृशब्दार्थमाह-पकपितृक इति-एकः
ग्राक्षाः, तथा चषु विवक्षितापत्यविशेषस्य निर्देशे गौरवं | समानः पिता यस्य स इत्यर्थः। . 30 स्यादिति संज्ञाकरणमावश्यकमिति भावः ।।६।१।२।।
'एकोऽन्याथे प्रधाने च प्रथमे केवले तथा । वश्यज्यायोभ्रात्रोर्जीवति प्रपौत्रायत्री।
साधारणे समानेऽल्पे संख्यायां च प्रयुज्यते ॥ 70
इति कोशादेकशब्दस्य समानार्थत्वावगतः, संख्यार्थत्वे युवा ॥६॥१३॥
| विहाव्यावर्तकस्वं स्यात्, सर्वस्याप्येफपितृत्वेन भातृत्वापत्तः । १०म०-वंशे भवो वश्यः पित्रादि- एवं च समानपितृकस्य विभिन्नमातृकस्य संग्रहेऽपि, . 35 रात्मनः कारणम् । ज्यायान् भ्राता वयोऽधिक विभिन्नपितृकस्य समानमातृफस्य संग्रहायाह-एकमातुको
एकपितृक एकमातृको या । प्रपौत्र: पौत्रापत्यम् वेति-एका समाना माता यस्य स इत्यर्थः, उभयर-75 परमप्रकृतेश्चतुर्थः । खीवजितं प्रपौत्राधपत्य | बहुव्रीहे कचू । एवं च समानपितृकत्वे सति समानजीपति वंश्ये ज्यायोभ्रातरि वा युवसंज्ञ | मातृको विभिन्नमातृको वा, एवं समान
भवति । गायिणः। वात्स्यायनः । वंश्य- समानपितृको विभिन्न पितृको वा ज्येष्ठो भ्राताऽत्र ग्राम: 40 ज्यायोनापोरिति किम् ? अन्यस्मिन् जीवति | इति फलितम् ।
द
"Aho Shrutgyanam"