Bruhannyasa Part 6

Author(s): Lavanyasuri
Publisher: Siddhhem Prakashan Samiti Botad

Page 15

॥ अहँ ॥ आशैशवशीलशालिने श्रीनेमीश्वराय नमो नमः।
कलिकालसर्वज्ञश्रीहेमचन्द्रसूरिभगवत्प्रणीतं
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासनम् ।
स्वोपज्ञतत्यप्रकाशिकाभिधबृहपृत्ति-स्योपज्ञतत्त्वप्रकाशिकाप्रकाश
शब्दमहार्णवन्यासाभिधगृहन्न्याससंवलितम् ।
TI.
.
॥ अहँ ॥
तद्धितशब्दार्थ एष्वनुगत इति महासंयमन्वर्था संशति यावदिति सचयति । तद्धितशब्दव्यत्पत्तिमाह न्यासकार:- 20
'महत्याः संज्ञायाः करणं एतत्प्रयोजनम्'-अन्वर्थसंशा यथा षष्ठोऽध्यायः।।
विशायेत 'तेभ्यो हितास्तद्धिताः' इति । तदित्यनेन लौकिका
वैदिकाश्च शब्दाः प्रत्यवमृश्यन्ते, तेषां व्युत्पाद्यत्वेन. प्रकृततत्र प्रथमपादः ।
त्वात्, तेन तत्रैव भवन्त्यणादयो यत्र भवन्तस्तेषामुपकारिणो 10 तद्धितोष्णादिः ॥६॥१॥१॥ भवन्ति, नान्यत्रेति, तेनाभिधानलक्षण तदितानामुपपन्नं. 35
भवतीति ['तद्धिताः' पा०सू० ४.१.७६.] जैनेन्द्रस्तुत० प्र०-अणादिः प्रत्ययो य इत ऊर्व
तस्मै लौकिक-वैदिकसन्दर्भाय हितस्तादतः' इत्याहु । पक्ष्यते स तद्धितसंज्ञो विज्ञेयः। औपगवः।। कापटवः । तद्धित प्रदेशा:'ऋतो रस्तद्धिते'
उत्पलस्तु-'ताभ्यः प्रकृतिभ्यो हितस्तरितः' झ्याचष्टे । [१.२.२६.] इत्यादयः ॥१॥
हितादिभिः' [३.१.७१.] इति समासेन चास्य तद्धितशब्दस्य
निष्पत्तिः । स्यादेतत्-अणादिरित्येकक्चमान्तविशेषणेन-40 15 अथ षष्ठोऽध्यायः ।
प्रत्यय इत्येकवचनान्त एव विशेष्यमध्याहार्यम् । ततश्च श० म० न्यासानुसन्धानम्-तद्वितो. तदगुणसंविज्ञानेऽप्यणू-ज्ययोरेव तदितसंज्ञा स्यान्नान्येषासफलनामप्रकृतिभूतधातुसंबद्धप्रत्ययान् उक्तवाऽग्रे नामसंबद्ध- मुद्देश्यकोटावप्रवेशादिति चेत् ? न, जाताकत्वस्याम्बयप्रत्ययान् आचक्षाणस्तेषामेकरूपेण निर्देशाय तत्संज्ञामाह- विवक्षणात्,प्रत्ययपदोत्तरस्यार्थभूतमेकप्रकृत्यर्थतावच्छेदके
तद्धितोऽणादिरिति । नात्र व्याकरणान्तरवत् तद्धिता- | प्रत्ययत्वेऽन्वेतीति तात्पर्यात् । तथा चापाप्रभृतिः प्रत्य-45 30 धिकारः, मध्येऽन्यप्रकरणानामपि सत्त्वात्, किन्तु वक्ष्यमाणान् यत्वावच्छिन्न उद्देश्य इति नाध्यापकत्वं लक्षणस्य । ननु
अणादीन् प्रत्ययान् उद्दिश्य संज्ञाविशेषोऽनेन विधीयते । विवक्षा हि तेन रूपेण यतुं वक्तुरिच्छा, सा चोच्चारिते तदाह-अणादिः प्रत्ययो य इत्यादिना, अण् आदि- पदे एव भवितुमर्हति, प्रत्ययपदं च नोच्चरित, किन्तु यस्येत्यणादिरिति तदगुणसंविशानो बहब्रीहिः । अण । विशेषणबलाध्याहतम् , तथा च कथं तत्र वक
चैतत्प्रफरणस्थः 'प्रागू जितादण' [६.१.१३.] इत्यधिकृत | निश्चेतुं शक्येति चेत् १ न, साभिप्रायविशेषणेन लक्ष्यानु- 50 25 एवं गृह्यते प्रफरणाद् व्याख्यानाच, न तु 'कर्मणोऽण् । रोधेन चानुच्चारितेऽपि वक्तुरिच्छावधारणात् । न: च
[५.१.७२.] इत्याविना विहितः, तेन च नातिप्रसङ्गः। ‘पदार्थः पदार्थेनान्वेति न तु पदार्थंकदेशेन' इति तदेव ध्वनयन्नाह-इत ऊर्य वक्ष्यते इति। 'तद्धित' व्युत्पत्या सिपदार्थस्यैकत्वस्य प्रत्ययपदार्थकदेशे प्रत्ययरखे संको विज्ञेय इति-विशिष्य ज्ञेयो विज्ञेयः, एतेन ! कथमन्वय इति वाच्यम् , बहुतरप्रामाणिकप्रयोगगनुरोधेन
"Aho Shrutgyanam"