Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1

Author(s): Vairagyarativijay
Publisher: Pravachan Prakashan Puna

Page 417

प्रथमो भागः [परि. १-का. १७]
३८३ (भा०) न च स्वलक्षणमेवान्यापोहः सर्वथा विधिनियमयोरेकतानत्वासम्भवात् ।
पुष्परहितं खमेव खे पुष्पाभावः, शशादय एव च विषाणरहिताः शशादिषु विषाणाभाव इत्येकविषयौ खशशादितत्पुष्पविषाणविधिनियमौ सम्भवत एवेति चेत्, न गगनशशादीनां भावाभावस्वभावभेदाद्विधिनियमोपलब्धेश्च, अन्यथानुभवाभावात् । शब्दविकल्पविशेषात्सङ्केतविशेषापेक्षादेकत्र विषये विधिनियमयोः सम्भव इति चेत्, न, सङ्केतविशेषस्य वस्तुस्वभावविशेषनिबन्धनत्वात् ।
(भा०) तत्स्वभावभेदाभावे च सङ्केतविशेषानुपपत्तेरभिधानप्रत्यय विशेषोऽपि मा भूत्तदन्यतरवत् ।
नन्वनिन्द्रस्वभावेऽपि पदार्थे व्यवहर्तृसङ्केतविशेषादिन्द्राभिधानप्रत्ययविशेषदर्शनान्न वस्तुस्वभावभेदनिबन्धनः सङ्केतविशेषः सिद्धो यतो वस्तुस्वभावभेदाभावे सङ्केतविशेषानुपपत्तिः, ततोऽभिधानप्रत्ययविशेषश्च न स्यात्, खमस्ति, तत्पुष्पं नास्तीति, तस्यानादिवासनोद्भूतविकल्पपरिनिष्ठितत्वात्, इति कश्चित् ।
[सर्वे शब्दाः सर्वानर्थान् प्रतिपादयितुं शक्नुवन्तीति जैनाचार्या ब्रुवन्ति]
सोऽप्यननुभूतवस्तुस्वभावः, शब्दस्य सर्वार्थप्रतिपादनशक्तिवैचित्र्यसिद्धेः, पदार्थस्य च सर्वस्य सर्वशब्दवाच्यत्वशक्तिनानात्वात् प्रधानगुणभावादभि
अष्टसहस्रीतात्पर्यविवरणम्
सदित्यादेर्वाक्याद्वैज्ञानिकसम्बन्धेन कथञ्चिद्विशिष्टे वैशिष्ट्यमिति रीत्या बोधोपपत्तावपि तस्याश्रयाश्रयिभावसम्बन्धेन भ्रमत्वध्रौव्यात्, भ्रमस्य च वस्त्वसाधकत्वात्, वस्तुतः खवृत्तित्वाभाववत् पुष्पमित्येव तत्तात्पर्यादिति भावः । आकाशाद्यात्मकस्वलक्षणं खपुष्पाद्यभाव इति न प्रतियोगिनः प्रमेयत्वव्याघात इति सौगतमतमाशङ्कते-न च स्वलक्षणमेवेत्यादि । एकतानत्वाऽसम्भवाद् =एकाश्रयत्वासम्भवात्, तथा चास्य विकल्पस्य पारम्पर्येणापि स्वलक्षणाविषयत्वान्न प्रामाण्यं भ्रमाच्च न वस्तुसिद्धिरित्युक्तं भवति, विधिनियमौ= भावाभावौ । खमस्ति तत्पुष्पं च नास्तीति निषेध्यप्रत्ययविशेषाकारप्रदर्शनम् । तस्यानादीत्यादि अनेन वस्तुस्वभावभेदनिबन्धनत्वनिषेधो दृढीकृतः । प्रधानगुणभावादिति इन्द्रशब्दस्येन्द्रे प्रधानभावेन प्रवृत्तिरनिन्द्रे च गुणभावेनेत्यर्थः । न च