Akalanka Granthtrayam

Author(s): Bhattalankardev, Mahendramuni
Publisher: ZZZ Unknown

Page 269

१२४
TRACK
प्रमाणसमहे
[कारि० ७४-७५. शब्दपर्यायः शाबलेयादिवत् प्रकृतिभेदेऽपि देशकालादिभेदानुविधायिनां गणादिक कल्पोपजननं समानवर्णभागानां परपरिहारस्थितिः । पदविभागवत् अनवास्थितानाम एकवस्तुभावसम्बन्धविवेकेऽपि वर्णपदवाक्यानुपूर्वीनियमवत् सतो न समुदायसमुदाय(यि) नियोगः। तथाहि-गोशब्दार्थयोरश्चादिव्यावृत्तेः गोबुद्धिजनकत्वं तुल्यम् वाक्या5 न्तरवत्, वाच्यवाचकव्यावृत्तावपि शाबलेयादिभेदान्वये तदर्थाभिधानप्रत्ययानाम् अतघ्यावृत्तितुल्यरूपं गवादिवत् । कचिदेकत्र ऐक्यव्यवहारासम्भवः परत्र कल्पनावृत्तेः ।
नित्यः शब्दार्थसम्बन्धः तथा सङ्केतसम्भवः ॥७॥
८१. स्वतो योग्यताविधेरयोगः, प्रयलतोऽपि चन्द्रदेशकालगतिनियमक्र सम्मोहविच्छेदः, प्रकरणादिवशात् नानार्थवाक्यानामेकार्थनियमः, सिद्धे तदर्थसम्बन्ध 10 समयव्यपदेशः, तदवचनोऽपि यथाभिप्रायगंत (गत) जस्पष्यवसायशृङ्गग्राहिकया तर्हि सम्मोहनिवृत्तिः सम्बन्धाभिज्ञा [न] स्याभ्यासातिशयविवर्ने साधारणासाधरणविष [य] योः सम्भवत्सङ्केतेतरयोः समये फलाभावः । स्वयमकृतसङ्केतार्थप्रतीतिः तत्कालभाविनोरन्वयः, सदयं स्व ( स्वा) भाविको ज्ञानज्ञेयसम्बन्धवत् सामग्रीविशेषोपपत्तेः।
सम्बन्धान्तरतो नास्ति साध्यसाधनसंस्थितिः । 15 ८२. सत्यपि शब्दार्थयोः कार्यकारणभावे अयोग्यतायां न तत्प्रतिपत्तिा
न्तरवत् , विप्रकृष्टार्थविवक्षाविशेषसम्बन्धासिद्धेः, अर्थज्ञानविवक्षाप्रयत्नवायूदीरणाकरणव्यापाराविशेष व्योमादिविशेषसम्बन्धवत् । तदेते प्रत्यर्थनियताःप्रतिनियतवृत्तवः स्वयं यत्र योग्याः तमर्थमवगमयेयुः, नर्ते सम्प्रदायात् ग्रहादिगतिनियमो रसवीर्यविपाकादिर्वा संवादयितुमशक्यो यतः तत्प्रतिवद्धजन्मनि विवक्षामेव प्रतिपादयेयुरिति । 20 शब्दाः शब्दान्तरं सङ्ख्याकालकारकलिङ्गतः ॥७॥
८३. पदवाक्यान्तरेषु वर्णपदसारूप्येऽपि भेदः तदर्थवत् । नहि समासलयेययोरभेदो विप्रतिभासात् । कचिद् गुणगुणिनोरन्यतरदर्शनेऽपि तदष्टेः द्विचन्द्रादिवदेकत्वाऽनेकत्वयोः परस्परपरिहारेण गुणिनो विशेषणात् । कालस्य कचिदभेदकत्वे पूर्वा
परस्वभावप्राप्तिपरिहारेणान्वपिनाऽपि निरुपाख्यत्वम्, कारकभेदभेदिनोऽभिधाना25 योगः। सकृदपि कार्यविशेषोपलक्षितार्थशक्तिभेदानां शक्तिमतोऽर्थान्तरत्वे अन्यतरविलोपः । कारकभेदानुविधायित्वे कार्याणां वैश्वरूप्यमकारणं स्यात् , अन्यथा स्त्रीपुरुषादिभेदिनोपयोगः (१) । क्वचिद् विशेषनिर्णयाभावे ब्राह्मणत्वादिवत् तदभिषा [ना] व तदभिधानयोग्यतालक्षणं सम्प्रदायाविच्छेदे समक्रियाविशेषण शब्दप्राधान्यतो नया
वस्तुनो [s] साधारणस्य विजातीयव्यवच्छेदनिषन्धनाः पर्याया न सङ्कीर्यन्ते। अभाषा80 न्सराख्यातो भावान्तरासिद्धौ कृतकानित्यादिवत् व्यापारव्यतिरेकिणोऽभाषाविशेषण
तावता सर्वार्थपरिसमाप्तौ कारककल्पनाऽभिलापिनी निष्कालेषु भाषेषु बेचषेदकनिर्मा