Akalanka Granthtrayam

Author(s): Bhattalankardev, Mahendramuni
Publisher: ZZZ Unknown

Page 296

पृ० २२. पं० २४.]
टिप्पणानि
१५१
प्रमाणनयविभागाभावप्रसक्तेः; तथाहि - 'स्याज्जीव एव' इति किल प्रमाणवाक्यम् 'स्यादस्व जीवः' इति नयवाक्यम् । एतच्च द्वयमपि लघीयस्त्रय्यलङ्कारे साक्षादकलङ्केनोदाहृतम्, श्र योभयत्राप्यविशेषः तथाहि - स्याज्जीव एवेत्यत्र जीवशब्देन प्राणधारण निबन्धना जीवशब्दवाच्यताप्रतिपत्तिः अस्तीत्यनेनोद्भूताकारशब्दप्रयोगादजीवशब्दवाच्यतानिषेधः स्याच्छन्दप्रयोगतोऽसाधारणसाधारणधर्माक्षेपः । 'स्यादस्त्येव जीवः' इत्यत्र जीवशब्देन जीवशब्द- 5 वाच्यताप्रतिपत्तिः अस्तीत्यनेनोद्भूतविवक्षितास्तित्वावगतिः, एवकारप्रयोगात्तु यदाशंकितं सकलेऽपि जगति जीवस्य नास्तित्वं तद्वयवच्छेदः, स्यात्प्रदप्रयोगात् साधारणासाधारण प्रतिपत्तिरित्युभयत्राप्यविशेष एव ।" [ आव० नि० मलय० पृ० ३७१ A. ]
ॐ० यशोविजयैः सर्वमेतत् मलयगिरिमतं पूर्वपक्षीकृत्य इत्थं समाहितम् - " अत्रेदमवधेयम्- यो नाम नयो नयान्तरापेक्षस्तस्य प्रमाणान्तर्भावे व्यवहारनयः प्रमाणं स्यानू, तस्य तपः- 10 संयमप्रवचनग्राहकत्वेन संयमग्राहिनिश्चयविषयकत्वेन तत्सापेक्षत्वात् । शब्दनयानाञ्च निक्षेपचतुष्टयाभ्युपगन्तॄणां भावाम्युपगन्तृशब्दनयविषयविषयकत्वेन तत्सापेक्षत्वात्प्रमाणत्वापत्तिः । नयान्तरवाक्यसंयोगेन सापेक्षत्वे च ग्राह्ये स्यात्पदप्रयोगेण सप्रतिपक्षनयद्वय विषयावच्छेदकस्यैव लाभात् तेनानन्तधर्मात्मकत्वापरामर्शः । न चेदेवं तदानेकान्ते सम्यगेकान्तप्रवेशानुपपत्तिः, अवच्छेदकभेदं विना सप्रतिपक्षविषय समावेशस्य दुर्वचत्वात् । इष्यते चायम्, यदाह महामतिः- 15 'भयणा विहु भइयव्वा जह भयणा भसइ सव्वाइं । एवं भयरणा नियमो वि होइ समयाविराहरणया ।।' ( सन्मति० गा० ३।२७ ) इति । समन्तभद्रोऽप्याह- 'अनेकान्तोऽप्यनेकान्तः प्रमाणनयसाधनः । अनेकान्तः प्रमाणात्ते तदेकान्तोऽर्पितान्नयात् ॥' ( बहत्स्वय० श्लो० १०३ ) इति । पारमर्षेऽपि - 'इमा णं भंते रयणप्पभा पुढवी किं सासया असासया ? गोयमा ! सिय सासया सिय सासया । से केाणं भंते ! एवं वुश्चइ । गोयमा ! दव्वट्टयाए सासया पज्जवट्टयाए 20 असासया ।' (भगवतीसू० ) इति प्रदेशे स्यात्पदमवच्छेकभेदप्रदर्शकतयैव विवृतम्, अत एव स्यादित्यव्ययमनेकान्तद्योतकमेव तान्त्रिकैरुच्यते सम्यगेकान्तसाधकस्याने कान्ता क्षेपकत्वात्, न त्वनन्तधर्म परामर्श कम्, श्रतो न स्थात्पदप्रयोगमा त्राधीनमादेशसाकल्यं येन प्रमाणनयवाक्ययोर्भेदो न स्यात्, किन्तु स्वार्थोपस्थित्यनन्तरमशेषधर्माभेदोपस्थापकविधेयपदवृत्त्यधीनम्, सा च विवक्षाधीनेत्यादेशसाकल्यमपि तथेति नयप्रमाणवाक्ययोरित्थं भेद एव । मलयगिरिपादवचनं 25 तु प्रतिपक्षधर्माभिधानस्थलेऽवच्छेदकभेदाभिधानानुपयुक्तेन स्यात्पदेन साक्षादनन्तधर्मात्मकत्वाभिधानात्तत्र प्रमाणनयभेदानभ्युपगन्तृदुर्विदग्ध दिगम्बर निराकरणाभिप्रायेण योजनीयम् ।” [गुरुतत्त्ववि० पृ० १७ B.]
पृ० २२. पं० १. 'अप्रयुक्तोऽपि ' - "विधौ निषेधेऽन्यत्रापि ” आव०नि० मलय ०
30
पृ० ३६९ B. ] गुरुतत्त्ववि० पृ० १६ A.
तुलना - "सोऽप्रयुक्तोऽपि वा तज्ज्ञैः सर्वत्रार्थात् प्रतीयते । यथैवकारोऽयोगादिव्यवच्छेदप्रयोजनः ॥" तत्त्वार्थश्लो० पृ० १३७ ] स्या० रत्ना० पृ० ७१८ । रत्नाकरावता० पृ० ६१ । सप्तभंगि० पृ० ३१ । स्या० मं० पृ० २७९ । नयप्रदीप पृ० ९६ A.
पृ० २२. पं० ३. 'क्वचित् स्यात्कार' - तुलना - “ अत्रान्यत्रापि इति ं ं‘अनुषादातिदेशादिवाक्येषु ।” [ आव० नि० मलय० पृ० ३६९ B. ]
पृ० २२. पं० १०. 'लोको हि अर्थाप्त्यनाप्तिषु' – तुलना - “बुद्धिशब्दप्रमाणत्वं बाह्यर्थे सति नासति । सत्यानृतव्यवस्थैवं युज्यतेऽर्थाप्यनातिषु ||" [ आप्तमी० का० ८७ ] पृ० २२. पं० २४. 'नयाः सप्त' – “सत्त मूलणया पण्णत्ता तं जहा - गमे, संगहे,
35