Akalanka Granthtrayam

Author(s): Bhattalankardev, Mahendramuni
Publisher: ZZZ Unknown

Page 305

१६०
न्यायविनिश्चयस्य
[ पृ०४१. पं० २२
नैवान्येन विना कचित् । विरुद्धोऽयं ततो हेतुर्यद्यस्ति सहवेदनम् ॥ पुनः स एवाह - यदि सहशब्द एकार्थः तदा हेतुरसिद्धः; तथाहि नटचन्द्रमल्लप्रेक्षासु न ह्येकेनैवोपलम्भो नीलादेः । नापि नीलतदुपलम्भयोः एकेनैवोपलम्भः । तथाहि - नीलोपलम्भेऽपि तदुपलम्भानामन्यसन्तानगतानामनुपलम्भात् । यदा च सत्त्वं प्राणभृतां सर्वे चित्तक्षणाः सर्वज्ञेनावसीयन्ते तदा कथमेकेनैवोपलम्भः सिद्धः स्यात् । किंच, अन्योपलम्भनिषेधे सत्ये कोपलम्भनियमः सिद्धयति । न चान्योपलम्भप्रतिषेधसंभवः; स्वभावविप्रकृष्टस्य विधिप्रतिषेधायोगात् । अथ सहशब्द एककाल विवक्षया; तदा बुद्धविज्ञेयचित्तेन चित्तचैत्तैश्च सर्वथाऽनैकान्तिकता हेतोः । यथा कि बुद्धस्य भगवतो यद्विज्ञेयं सन्तानान्तरचितं तस्य बुद्धज्ञानस्य च सहोपलम्भनियमेप्यस्त्येव च नानात्वम्, तथा चित्तचैत्तानां सत्यपि सहोपलम्भे नैकत्वमित्यतोऽनैकान्तिको हेतुरिति । स्या10 देतत् यद्यपि विपक्षे सत्त्वं न निश्चितं सन्दिग्धं तु ततश्चानैकान्तिको हेतुः सन्दिग्धविपक्षव्यावृत्तिकत्वात् । " [ तत्त्वसं० पं० पृ० ५६७-६९ ] शावरभा० बृहतीपं० १।५ । शा० भा० भामती २।२।२८ | योगसू० तत्त्ववै० ४। १४ । न्यायकणि० पृ० २६४ । अष्टश०, अष्टसह० पृ० २४२ । प्रमेयक० पृ० २१। न्यायकुमु० पृ० १२२ । सन्मति० टी० पृ० ३५२ । स्या० रत्ना० पृ० १५२ ।
5
पृ० ४१. पं० २२. ' तत्र दिग्भाग' - तुलना - " षट्केन युगपद्योगात् परमाणोः 15 षडंशता । षणां समानदेशत्वात् पिण्डः स्यादरणुमात्रकः || ” [ विज्ञप्ति० विंशिका पृ० ७ ] चतुःशतक पृ० ४८ । “यद्वा सर्वात्मना वृत्तौ अनेकत्वं प्रसज्यते । एकदेशेन चानिष्टा नैको वा न कचिच्च सः ।। " [ तत्त्वसं० पृ० २०३ ] न्यायकुमु० पृ० २२७ ।
पृ० ४१. पं० २७, 'न चैकमेकरागादौ' - तुलना - "एकस्य चावृतौ सर्वस्यावृतिः स्यादनावृतौ । दृश्येत रक्ते चैकस्मिन् रागोऽरक्तस्य वाऽगतिः ॥ " [ प्रमाणवा० २२८५ ] "रक्ते 20 च भाग एकस्मिन् सर्वं रज्येत रक्तवत् । विरुद्धधर्मभावे वा नानात्वमनुषज्यते ।। ” [ तत्त्वसं ० पृ० १९८ ] अवयविनिरा० पृ० ८७ । न्यायकुमु० पृ० २२८ ।
तुलना - "तत्र चित्रं भवेदेकमिति वेत्सि ” [ प्रमाणसं० पू० १०३ ]
पृ० ४३ पं० १८ 'अत्यासन्नानसंसृ' - पूर्वपक्ष:- “ अर्थान्तराभिसम्बन्धाज्जायन्ते sasur । उक्तास्ते संचितास्ते हि निमित्तं ज्ञानजन्मनः ॥ " [ प्रमाणवा ३।१९५ ]
पृ० ४३. पं० २५. ' कारणस्याक्षये' - " तदुक्तं न्यायविनिश्चये - कारणस्या'..” [ सिद्धिवि० टी० पृ० ४६ B. ३१४ A. ३४३ A. ]
पृ० ४३. पं० २६. 'समवायस्य' - अत्रायं पूर्वपक्ष:- श्रयुत सिद्धानामाधार्याधार30 भूतानां यः सम्बन्धः इहप्रत्ययहेतुः स समवायः । इह तन्तुषु पदः इह वीरणे कट इह द्रव्ये गुणकर्मणी 1" [ प्रश० भा० पृ० ६६९ ]
पृ० ४४. पं० ३. 'शाखा वृक्षेऽपि ' - तुलना - लघी० टि० पृ० १४६ पं० ७ । पृ० ४४. पं० ६. 'तुलितद्रव्यसंयोगे ' - तुलना - " गुरुत्वाधोगती स्यातां यद्यस्य स्यात्तुलानतिः । " [ प्रमाणवा० ४।१५४ ]
25
पृ० ४२. पं० ५. 'चित्रं तदेकमिति' - अत्रायं पूर्वपक्ष:- " चित्रं तदेकमिति चेदिदं चित्रतरं ततः । नैकस्वभावं चित्रं हि मणिरूपं यथैव तत् ॥ " [ प्रमाणवा० ३।२०० |
35
पृ० ४४. पं० ११. 'आसूक्ष्मत: ' - तुलना - " आसूक्ष्माद् द्रव्यमालायास्तौल्यत्वादंशुपातवत् । द्रव्यान्तरगुरुत्वस्य गतिर्नेत्यपरोऽब्रवीत् ।। " [ प्रमाणवा० ४ । १५६ ]