Akalanka Granthtrayam

Author(s): Bhattalankardev, Mahendramuni
Publisher: ZZZ Unknown

Page 313

5
10
१६८
न्यायविनिश्चयस्य
[ ० ८४. पं० १४
[आत्मतस्ववि० पृ० ९४] "यथोक्तम् - सर्वादृष्टिश्च सन्दिग्धा स्वादृष्टिर्व्यभिचारिणी । खलबिला - न्तर्गतस्यापि बीजस्य सत्त्वदर्शनात् ॥ " [ तर्कभा० मो० लि० पृ० २२ ]
25
पृ० ८४. पं० १४. 'खमेक्षणिकादेव' - तुलना - " स्वप्ने च मानसं ज्ञानं सर्वार्थानुभवात्मकम् । ( पृ० ८८६ ) अतीन्द्रियार्थविज्ञानयोगो नाप्युपलभ्यते । प्रज्ञादिगुणयोगित्वं पुंसां विद्यादिशक्तितः । अस्ति ही क्षणिकाद्याख्या विद्या या सुविभाविता । परचित्तपरिज्ञानं करोती हैव जन्मनि || आदिशब्देन गान्धारीप्रभृतीनां ग्रहणम् ।" [ तत्त्वसं० पृ० ८८८ ]
पृ० ८४. पं० १४. 'ज्ञानावृत्तिविवेकतः ' - तुलना - " एवं क्लेशावरणप्रहाणं प्रसाध्य ज्ञेयावरणप्रहाणं प्रतिपादयन्नाह - साक्षात्कृतिविशेषाच्च दोषो नास्ति सवासनः । सर्वज्ञस्वमतः सिद्धं सर्वावरणमुक्तितः ॥ " [ तत्त्वसं० पृ० ८७५ ]
पृ० ८५. पं० १५. ' ग्रहादिगतयः ' - तुलना - " धीरत्यन्तपरोक्षेऽर्थे न चेत् पुंसां कुतः पुनः । ज्योतिर्ज्ञानाविसंवादः श्रुताच्चेत् साधनान्तरम् ।। " [ सिद्धिवि० पृ० ४१३ A. ] 15 चन्द्रसूर्योपरागादेस्ततः संवाददर्शनात् । अप्रत्यक्षेऽपि पापादौ न प्रामाण्यं न युज्यते ॥ " [ शास्त्रवा० २। ३ ] प्रमाणमी० पृ० १२ ।
पृ० ८५. पं० २. ' एवं यत्केवलज्ञानं ' - पूर्वपक्ष:- "एवं यैः केवलज्ञानमिन्द्रियाद्यनपेक्षिणः । सूक्ष्मातीतादिविषयं जीवस्य परिकल्पितम् || नर्ते तदागमात् सिद्धयेन्न च तेनागमो विना ।" [ मी० श्लो० पृ० ८७ ]
धर्मकीर्तिना ज्योतिर्ज्ञानोपदेशस्य सर्वज्ञत्वसाधकत्वे सन्दिग्धव्यतिरेकितोक्ता । तथाहि'सन्दिग्धसाध्यव्यतिरेकमुदाहर्तुमाह-यथाऽसर्वज्ञाः कपिलादयोऽनाप्ता वा अविद्यमान सर्वज्ञताप्ततालिंगभूतप्रमाणातिशयशासनत्वादिति । अत्र वैधम्र्योदाहरणं यः सर्वज्ञ आप्तो वा स 20 ज्योतिर्ज्ञानादिकमुपदिष्टवान् तद्यथा ऋषभवर्धमानादिरिति । ” [ न्यायबि० पृ० १२६ ] " तदिह वैधम्र्योदाहरणाद् ऋषभादेर सर्वज्ञत्वस्यानाप्ततायाश्च व्यावृत्तिः सन्दिग्धा । यतो ज्योतिर्ज्ञानं चोपदिशेदसर्वज्ञश्च भवेदनाप्तो वा, कोऽत्र विरोध: ? नैमित्तिकमेतज्ज्ञानं व्यभिचारि न सर्वज्ञत्वनुमापयेत् ।" [ न्यायबि० टी० पृ० १२७ ]
35
66
पृ० ८५. पं० १६. ' सूक्ष्मान्तरित ' -कारिकेयं मूलतः स्वामिसमन्तभद्रोक्ता । तुलना - प्राप्तमी० का ० ५ । प्रमाणमी० पृ० १२ । " तदुक्तं स्वामिभिः महाभाष्यस्यादावाप्तमीमांसाप्रस्तावे सूक्ष्मान्तरितदूरार्थाः [ न्यायदी ० पृ० १३ ]
7
पृ० ८६. पं० १. ' म्लेच्छादिव्यवहारवत् ' - तुलना - " तस्मादपौरुषेयत्वे स्यादन्योऽपुरुषाश्रयः । म्लेच्छादिव्यवहाराणां नास्तिक्यवचसामपि ।। अनादित्वाद् भवेदेवं पूर्व संस्कारसन्ततेः । तादृशेऽपौरुषेयत्वे कः सिद्धेऽपि गुणो भवेत् ।। " [ प्रमाणवा० १।२४७-४८ ] 30 सिद्धेऽपि तदनादित्वे पौरुषेयत्वाभावे वा कथमविसंवादकत्वं प्रत्येतव्यम्, म्लेच्छादिव्यवहारास्तादृशो बहुलमुपलम्भात् । " [ अष्टश०, अष्टसह ० पृ० २३८ ] " कर्त्तुरस्मरणेऽपि प्रबन्धानादित्वं स्यान्न पुनः नित्यत्वमेव, तथापि कथं प्रामाण्यं तद्राशेः म्लेच्छ व्यवहारवत् । " [ सिद्धिवि० पृ० ४०८ A. ]
66
पृ० ८६. पं० ६. 'कालेनैतावता ' - तुलना - प्रमाणसं० पृ० ९८ ।
पृ० ८६. पं० २०. ' स्वतन्त्रत्वे तु शब्दानाम् ' - तुलना - " नित्यत्वेऽपि शब्दानां सर्वेषां स्यात् सकृच्छ्रुतिः । समाक्षग्रहयोग्यत्वात् व्यापिनां समवस्थितेः ॥ तत्कृतमुपकारमा-