Akalanka Granthtrayam

Author(s): Bhattalankardev, Mahendramuni
Publisher: ZZZ Unknown

Page 298

पृ० २६. पं० ५.] टिप्पणानि
१५३ पृ० २६.पं० २. 'स्थापना'-"यः काष्ठपुस्तचित्रकर्माक्षनिक्षेपादिषु स्थाप्यते जीव इति स्थापनाजीवः देवताप्रतिकृतिवद् इन्द्रो रुद्रः स्कन्दो विष्णुरिति ।” [तत्त्वार्थाधि० भा० ११५ ] "काष्ठपुस्तचित्रकर्माक्षनिक्षेपादिषु सोऽयमिति स्थाप्यमाना स्थापना।" [सर्वार्थसि० १५] राजवा० पृ०२० । “जं पुण तयत्थसुन्नं तयभिप्पारण तारिसागारं । कीरइ व निरागारं इत्तरमियरं व साठवणा ।।" [ विशेषा० गा० २६ ] "सब्भावमसम्भावे ठवणा पुण इंदके- 5 उमाईया। इत्तरमणित्तरा या ठवणा नामं तु आवकहं ।।" [वृहत्कल्पभा० गा० १३] “सद्भावस्थापनया नियमः, असद्भावेन वाऽतपेति स्थूणेन्द्रवत् ।" [ नयचक्रवृ० पृ० ३८१ A. ] जैनतर्कभा० पृ० २५ । "आहिदणामस्स अण्णस्स सोयमिदिठ्ठवणं ठवणा णाम । सा दुविहासब्भावासब्भावट्ठवणा चेदि । तत्थ श्रागारवंतए वथुम्मि सम्भावट्ठवणा। तबिवरीया असब्भावढवणा।" [धवलाटी० सत्प्ररू०] "वस्तुनः कृतसंज्ञस्य प्रतिष्ठा स्थापना मता। सद्भा- 10 वेतरभेदेन द्विधा तत्त्वाविरोधतः ।।" [ तत्त्वार्थश्लो० पृ० १११]
पृ० २६. पं० ३. 'द्रव्य'-"द्रव्यजीव इति गुणपर्यायवियुक्तः प्रज्ञास्थापितोऽनादिपारिणामिकभावयुक्तो जीव उच्यते ।" [ तत्त्वार्थाधि० भा० ११५ ] "गुणैः द्रोष्यते गुणान द्रोष्यतीति वा द्रव्यम् ।” [ सर्वार्थसि० ११५ ] "अनागतपरिणामविशेष प्रति गृहीताभिमुख्य द्रव्यम। अतद्भवं वा।" [ राजवा० पृ० २० ] धवलाटी० सत्प्ररू० । तत्त्वार्थश्लो० पृ० १११। 15 "दव्वे पुण तल्लद्धी जस्सातीता भविस्सते वा वि । जो वावि अगुवजुत्तो इंदस्स गुणे परिकहेइ ।।" [ बृहत्कल्पभा० गा० १४] विशेषा० गा० २८। जैनतर्कभा० पृ० २५। "भूतस्य भाविनो वा भावस्य हि कारणं तु यल्लोके। तद् द्रव्यं तत्त्वज्ञैः सचेतनाचेतनं कथितम् ।।" [ आव० नि० मलय० पृ० ६ B.]
पृ० २६. पं० ३. 'भावनिक्षेपः'-"वर्तमानतत्पर्यायोपलक्षितं द्रव्यं भावः।। 20 [ सर्वार्थसि० ११५] राजवा० पृ० २१। धवलाटी० सत्प्ररू० । तत्त्वार्थश्लो० पृ० ११३। “जो पुण जहत्थजुत्तो सुद्धनयाणं तु एस भाविंदो। इंदस्स वि अहिगारं वियाणमाणो तदुवउत्तो।।" [ बृहत्कल्पभा० गा० १५ ] "भावो विवक्षितक्रियानुभूतियुक्तो हि वै समाख्यातः । सर्वज्ञरिन्द्रादिवदिहेन्दनादिक्रियानुभवात् ।।" [प्राव० नि० मलय० पृ० ९ A.]
पृ० २६. पं० ४. 'अप्रस्तुतार्था'-तुलना-“स किमर्थः ? अप्रकृतनिराकरणाय 25 प्रकृतनिरूपणाय च ।” [ सर्वार्थसि० ११५] तत्त्वार्थश्लो० पृ० ९८ । “अथ किमिति निक्षेपः क्रियते ? इति चेदुच्यते-त्रिविधाः श्रोतारः अव्युत्पन्नः, अवगताशेषविवक्षितपदार्थः, एकदेशतोऽवगतविवक्षितपदार्थ इति। तत्र प्रथमोऽव्युत्पन्नत्वान्नाध्यवस्यतीति विवक्षितपदस्यार्थम् । द्वितीयः संशेते कोऽर्थोऽस्य पदस्याधिकृत इति, प्रकृतार्थादन्यमर्थमादाय विपर्यस्यति वा । द्वितीयवत्तृतीयोऽपि संशेते विपर्यस्यति वा । तत्र यद्यव्युत्पन्नः पर्यायार्थिको भवेनिक्षेपः; अव्युत्प- 30 नव्युत्पादनमुखेन अप्रकृतनिराकरणाय । अथ द्रव्यार्थिकः; तद्वारेण प्रकृतप्ररूपणायाशेषनिक्षेपा उच्यन्ते, व्यतिरेकधर्मनिर्णयमन्तरेण विधिनिर्णयानुपपत्तेः। द्वितीयतृतीययोः संशयविनाशायाशेषनिक्षेपकथनम् । तयोरेव विपर्यस्यतोः प्रकृतार्थावधारणार्थं निक्षेपः क्रियते । उक्तं हि-अवगयणिवारटुं पयदस्स परूवणाणिमित्तंच। संसयविणासणटुं तच्चत्थवधारणटुंच॥" [धवलाटी० सत्प्ररू०] उद्धतमिदं वाक्यम्-जैनतर्कभा० १०२५ ।
35. पृ० २६. पं० ५. निर्देशादिभिः'-"निद्वेसे पुरिसे कारण कहिं केसु कालं कइविहं ।" [अनु॰ सू० १५१] "निर्देशवामित्वसाधताधिकरणस्थितिविधानतः।" [तत्त्वार्थसू० ११७] “किं केण कस्स कत्थ वि केवचिरं कदिविधो य भावो य। छहिं अणिोगद्वारें..." [मूलाचार ८।१५]
२०