Akalanka Granthtrayam

Author(s): Bhattalankardev, Mahendramuni
Publisher: ZZZ Unknown

Page 289

१४४
लघीयत्रयस्य
[पृ०.११ पं० १पृ० ११. पं० १. 'द्रवति'-"तुलना-दवियदि गच्छदि ताई ताई सब्भावपज्जयाइं जं । दवियं तं भएणते अणण्णभूदं तु सत्तादो।" [पंचास्ति० गा० ९] " यथास्वं पर्यायैश्यन्ते द्रवन्ति वा तानि द्रव्याणि ।" [सर्वार्थसि० ५.२] "द्रवति द्रोष्यति दुवैति (अदुद्रवत्)
द्रुः द्रोविकारोऽवयवो वा द्रव्यम् ।" [ नयचक्रवृ० पृ० ९ B.] "द्रोविकारो द्रव्यम् , द्रोरवयवो 5 वा द्रव्यम् , द्रव्यं च भव्ये भवतीति भव्यम् द्रव्यम्, द्रवतीति द्रव्यम् द्रूयते वा, द्रवणात् गुणानां
गुणसन्द्रावो द्रव्यम् ।" [नयचक्रवृ० पृ० ४४१ B.] " दविए दुयए दोरवयवो विगारो गुणाण संदावो । दव्वं भव्वं भावस्स भूअभावं च जं जोग्गं ।” [विशेषा० गा० २८ ] "अथवा यस्य गुणान्तरेष्वपि प्रादुर्भवत्सु तत्त्वं न विहन्यते तद् द्रव्यम् । किं पुनस्तत्त्वम् ? तद्भावस्तत्त्वम् ।
तद्यथा आमलकादीनां फलानां रक्तादयः पीतादयश्च गुणाः प्रादुर्भवन्ति आमलकं बदरमि10 त्येव भवति । अन्वर्थ खल्वपि निर्वचनं गुणसन्द्रावो द्रव्यमिति ।” [पात० महाभा० ५।१।११९]
पृ० ११. पं० १. 'द्रव्यार्थिक'-" द्रव्यमर्थः प्रयोजनमस्येत्यसौ द्रव्यार्थिकः ।" [सर्वार्थसि० ११६ ] “पज्जवणिस्सामएणं वयणं दव्वट्ठियस्स अस्थित्ति । अवसेसो वयणविही पज्जवभयणा सपडिवक्खो ॥" [सन्मति० गा० ११७] "द्रव्येणार्थः द्रव्यार्थः, द्रव्यमर्थो यस्येति
वा, अथवा द्रव्यार्थिकः द्रव्यमेवार्थो यस्य सोऽयं द्रव्यार्थः।” [ नयचक्र वृ० पृ० ४ B.] 15 धवलाटी० सत्प्ररू० ।
पृ०११.पं०१०. 'संग्रह'-"संगहिय पिंडिअत्थं संगहवयणं समासओ विति ।" [ अनुयोग० ४ द्वा० ] आव० नि० गा० ७५६ । विशेषा० गा० २६९९ । “अथानां सर्वैकदेशसंग्रहणं संग्रहः। 'आहच-यत्संगृहीतवचनं सामान्ये देशतोऽथ च विशेषे। तत्संग्रहनयनियतं
ज्ञानं विद्यान्नयविधिज्ञः ॥" [ तत्त्वार्थाधि० भा० ११३५ ] तत्त्वार्थहरि०, तत्त्वार्थसिद्ध० १२३५ । 20 "स्वजात्यविरोधेनैकध्यमुपनीय पर्यायानाक्रान्तभेदानविशेषेण समस्तग्रहणात् संग्रहः ।"
[ सर्वार्थसि० ११३३ ] राजवा० १।३३। “विधिव्यतिरिक्तप्रतिषेधानुपलम्भाद्विधिमात्रमेव तत्त्वमित्यध्यवसायः समनस्य (मस्तस्य ) ग्रहणात् संग्रहः। द्रव्यव्यतिरिक्तपर्यायानुपलम्भाद् द्रव्यमेव तत्त्वमित्यध्यवसायो वा संग्रहः।" [धवलाटी० सत्प्ररू० ] "शुद्धं द्रव्यमभिप्रैति
सन्मानं संग्रहः परः। स चाशेषविशेषेषु सदौदासीन्यभागिह ॥" [तत्त्वार्थश्लो० पृ०७० ] 25 नयविव० श्लो०६७। प्रमेयक० पृ० २०५B. "शुद्धं द्रव्यं समाश्रित्य संग्रहस्तदशुद्धितः।" [सन्मति.
टी० पृ० २७२ । ] नयचक्र गा० ३४ । तत्वार्थसार पृ० १०७ । प्रमाणनय० ७.१३ । स्या० मं० पृ० ३११ । जनतर्कभा० पृ० २२ ।
पृ० ११.पं०१२.'सर्वमेकं'-तुलना- यथा सर्वमेकं सदविशेषात् ।"[तत्त्वार्थाधि. __ भा० ११३५] "अहव महासामन्नं संगहियं पिंडियत्थमियरं ति। सव्वविसेसानन्नं सामन्नं 30 सव्वहा भणियं ॥” [विशेषा० गा० २७०१ ] "विश्वमेकं सदविशेषात् इति यथा ।" [प्रमाणनय० ७१६ ]
पृ०१२. पं.७. 'न च क्षणिकानाम्'-तुलना-"कार्यकारणता नास्ति बहिरन्तः सन्ततिः कुतः। निरन्वयात् कुतस्तेषां सारूप्यमितरार्थवत् ।। सति क्षणिके कारणे यदि कार्य
स्यात् क्षणिकमक्रमं जगत् निःसन्तानि स्यात् । तस्मिन्नसति भवतः कुतः पुनः कारणानन्त35 रोत्पत्तिनियमः ? सदेव कारणं स्वसत्ताकालमेव कार्य प्रसह्य जनयेत् । स्वरसत एव कार्योत्पत्ति
कालनियमे स्वतन्त्रस्य कुत एव कार्यत्वम् । नैरन्तर्यमात्रात् प्रभवनियमे सर्वत्र सर्वेषामविशेषे कुतः प्रभवनियमः। द्रव्यस्य प्रभवनियमे न किञ्चिदतिप्रसज्यते स्वहेतोः परप्रत्ययतायाम ।" [ सिद्धिवि० पृ० ३६३-६४]