Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 18

૧૩/-/૧/૫૬૪ થી ૫૬૬
[૫૬૫] ભગવન્ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ૩૦-લાખ નરકાવાસોમાં સંખ્યાત વિસ્તૃત નકોમાં સમ્યગ્દષ્ટિ નકો ઉપજે છે, મિથ્યાદષ્ટિ નસ્કો ઉપજે છે કે સમિથ્યાદૃષ્ટિ નૈરયિકો ઉપજે છે ? ગૌતમ ! સમ્યગ્દષ્ટિ, મિથ્યાદૃષ્ટિ ઉપજે, પણ મિશ્રષ્ટિ નહીં.
૨૧
ભગવન્ ! આ પ્રભા પૃથ્વીમાં ૩૦ લાખ નરકાવાસોમાં સંખ્યાત વિસ્તૃત નકોમાં શું સમ્યગ્દષ્ટિ નૈરયિકો ઉદ્ધર્તે છે, આદિ પૃચ્છા. પૂર્વવત્ - • ભગવન્ ! આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ૩૦ લાખ નરકાવાસોમાં સંખ્યાત વિસ્તૃત નકો શું સમ્યગ્દષ્ટિ નૈરયિકોથી અવિરહિત છે, મિથ્યાદષ્ટિઓથી કે મિશ્રર્દષ્ટિઓથી અવિરહિત છે ? ગૌતમ ! સમ્યગ્ અને મિથ્યાદષ્ટિથી વિરહિત છે, મિશ્રદષ્ટિથી કદાચિત્ અવિરહિત, કદાચિત્ વિરહિત હોય. આ પ્રમાણે અસંખ્યાત વિસ્તૃતમાં ત્રણ આલાવા કહેવા. ‘શકરભા’થી તમા સુધી કહેવું.
ભગવન્ ! અધઃસપ્તમી પૃથ્વીમાં પાંચ અનુત્તરોમાં યાવત્ સંખ્યાત વિસ્તૃત નકોમાં સમ્યગ્દષ્ટિ નૈરયિકો ઉત્પન્ન થાય? ગૌતમ ! સમ્યગ્દષ્ટિ અને મિશ્ર ન ઉપજે, મિથ્યાર્દષ્ટિ ઉપજે. એ પ્રમાણે ઉદ્ધર્વેમાં જાણવું. અવિરહિત, રત્નપ્રભા મુજબ છે, એ રીતે અસંખ્યાત વિસ્તૃતમાં ત્રણ આલાવા જાણવા.
[૫૬૬] ભગવન્ ! શું કૃષ્ણલેશ્તી, નીલલેશ્મી યાવત્ શુકલલેશ્યી થઈને જીવ કૃષ્ણલેશ્મી નસ્કોમાં ઉત્પન્ન થાય ? હા, ગૌતમ ! - x - થાય. ભગવન્ ! એમ કેમ કહો છો ? - X - ગૌતમ ! લેયા સ્થાન સંક્લેશને પામતા પામતા
કૃષ્ણલેશ્યામાં પરિણમે છે, પછી કૃષ્ણવેશ્યા નૈરયિકોમાં ઉપજે છે, તેથી.
ભગવના કૃષ્ણલેશ્મી યવ શુક્લલેસી થઈને જીવ નીલલેસ્સી નૈરયિકોમાં ઉપજે? હા, ગૌતમ! યાવત્ ઉપજે છે. ભગવના એમ કેમ કહ્યું? ગૌતમ! લેયા સ્થાનમાં સંક્લેશ પામતા પામતા અને વિશુદ્ધયમાન થતાં નીલલેશ્યામાં પરિણમે છે, પછી નીલલેશ્તી નૈરયિકોમાં ઉપજે છે, તેથી હે ગૌતમ! આમ કહ્યું છે.
ભગવન્ ! કૃષ્ણતેશ્મી યાવત્ શુક્લલેશ્ત્રી થઈને જીવ કાપોતલેશ્મી વૈરયિકોમાં ઉપજે છે? નીલલેશ્યા માફ્ક કાપોતલેશ્યામાં પણ કહેવું યાવત્ ઉપજે છે. ભગવન્ ! તે એમ જ છે, એમ જ છે.
• વિવેચન-૫૬૪ થી ૫૬૬ ઃ
રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં કાપોતલેશ્મી જ ઉત્પન્ન થાય, કૃષ્ણલેશ્તી આદિ નહીં, તેથી કાપોતલેશ્યાને આશ્રીને પ્રશ્ન કર્યો છે.
કૃષ્ણપાક્ષિકાદિનું લક્ષણ - જેનો અપાર્ધ પુદ્ગલ પરાવર્ત શેષ સંસાર છે, તે શુક્લપાક્ષિક છે, તેથી વધુ હોય તે કૃષ્ણપાક્ષિક. ઈન્દ્રિય ત્યાગથી ઉત્પત્તિ કહી, તેથી ચક્ષુદર્શની ઉત્પન્ન થતાં નથી, તો અચક્ષુર્દર્શની કઈ રીતે ઉપજે ? ઈન્દ્રિયોને આશ્રીને સામાન્ય ઉપયોગ માત્રના અચક્ષુર્દર્શન શબ્દના ઉત્પાદ સમયે પણ ભાવથી અચક્ષુર્દશની ઉપજે છે, તેમ કહ્યું. ભવપ્રત્યય નપુંસકવેદથી સ્ત્રી-પુરુષવેદી ન ઉપજે.
શ્રોત્રાદિ ઉપયુક્ત ન ઉપજે, ઈન્દ્રિયોનો તેઓમાં અભાવ છે. નોઈન્દ્રિય-મન, તેમાં જો કે મન:પર્યાપ્તિ અભાવે દ્રવ્ય મન નથી. તો પણ ભાવમન, ચૈતન્ય રૂપનો
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪
સદા ભાવ હોવાથી તેનાથી ઉપયુક્તની ઉત્પત્તિથી નોઇન્દ્રિયોયુક્ત ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ કહ્યું, મનોયોગી અને વાગ્યોગી ન ઉપજે, ઉત્પત્તિ સમયે અપકિત્વથી મન, વાચાનો અભાવ હોય છે, સર્વ સંસારીને કાયયોગ હંમેશા હોય, તેથી તે ઉપજે.
હવે રત્નપ્રભા નારકોની જ ઉદ્ધર્તના કહે છે – પરભવમાં પ્રથમ સમયે ઉદ્ધર્તના હોય છે. તે નાસ્કોમાં અસંજ્ઞીમાં ઉત્પન્ન ન થાય, તેથી “અસંજ્ઞી થઈને ન ઉદ્ધર્વે તેમ કહ્યું. એ રીતે વિભંગજ્ઞાની ન ઉદ્ધર્તે તે કહેવું, બાકીના પદો ‘ઉત્પાદવત્’ કહેવા. - X -
અહીં રત્નપ્રભા નાકોના ઉત્પાદ અને ઉદ્વર્તનામાં પરિણામ કહ્યા. હવે તે અંગે જ કહે છે – પ્રથમ સમયોત્પન્ન કેટલા છે? ઉત્પત્તિ સમય અપેક્ષાથી બીજા આદિ સમયોમાં વર્તમાન કેટલા છે ? એ રીતે વિવક્ષિત સમયે પ્રથમ સમય અવગાઢ, દ્વિતિયાદિ સમયે અવગાઢ (લેવા). નાક ભવોમાં જેને છેલ્લો ભવ છે, તે ચરમ અથવા નારક ભવના ચરમ સમયમાં વર્તમાન, બાકીના અચરમ જાણવા. અસંજ્ઞીમાંથી મરીને જે નારકત્વથી ઉત્પન્ન છે, તે અપર્યાપ્તકાવસ્થામાં અસંજ્ઞી, ભૂતભાવથી છે, તે અલ્પ છે માટે “કદાચ હોય'' તેમ કહ્યું. માન, માયા, લોભ કષાયોપયુક્ત, નોઈન્દ્રિયોપયુક્ત, અનંતરોપપન્ન, અનંતરાવગાઢ, અનંતરાહાક, અનંતર પર્યાપ્તકોને કદાચિત્પણાથી સિયાસ્થિ કહેવું. બાકીનાને બહુત્વથી અસંખ્યાતા કહેવા.
સંખ્યાત વિસ્તૃત નસ્કાવારા નાસ્ક વક્તવ્યતા કહી, હવે તેથી વિપરીત વક્તવ્યતા કહે છે – કૃમીત્તે નં૰ આદિ - ૪ - અસંજ્ઞી ત્રણે આલાવામાં ન કહેવા. કેમકે - તે પહેલીમાં જ ઉત્પન્ન થાય છે. - ૪ - લેશ્યામાં વૈવિધ્ય કહ્યું છે, તે પહેલા શતક માફક કહેવું. તેમાં સંગ્રહ ગાયા આ પ્રમાણે - પહેલી બે માં કાપોત લેશ્યા, ત્રીજીમાં મિશ્ર, ચોથીમાં નીલ, પાંચમીમાં મીશ્ર કૃષ્ણા, પછી પરમ કૃષ્ણા.
અવધિજ્ઞાની, અવધિદર્શની ઉપજતા નથી, કેમ? તેઓ પ્રાયઃ તીર્થંકરો જ છે, તેઓ ચોથીમાંથી ઉદ્ઘર્દીને ઉત્પન્ન થતા નથી. અહીં ચાવત્ પ્રતિષ્ઠાન કહ્યું, તેથી કાળ, મહાકાળ, રૌરવ, મહારૌરવ ચારે લેવા. અહીં મધ્યમ નસ્કાવાસ જ સંખ્યાત વિસ્તૃત છે. - x - સમ્યકત્વભ્રષ્ટોનો જ તેમાં ઉત્પાદ છે, પછી આધ ત્રણ જ્ઞાનવાળા ઉત્પન્ન થતાં નથી કે ઉદ્વર્તતા નથી. આ પાંચ નસ્કાવાસમાં મતી શ્રુતજ્ઞાની હોતા નથી. ત્યાં ઉત્પન્ન થયેલને સમ્યગ્દર્શન અભાવે આભિનિબોધિકાદિ ત્રણે જ્ઞાનનો અભાવ હોય છે.
૨૨
હવે રત્નપ્રભાદિ નારવક્તવ્યતામાં જ સમ્યગ્દષ્ટિને આશ્રીને કહે છે – સભ્યમિથ્યાર્દષ્ટિ ઉપજતા નથી, કેમકે “સમ્યમિથ્યાર્દષ્ટિ કાળ ન કરે' એ વચનથી મિશ્રર્દષ્ટિ ન મરે, તેઓને ભવપ્રત્યય અવધિજ્ઞાન પણ ઉત્પન્ન ન થાય. તેઓનો કદાચિત્ વિરહ સંભવે છે.
.
હવે બીજા પ્રકારના ભંગથી નાક વક્તવ્યતા કહે છે - મૈં નૂનં આદિ. લેશ્યાભેદોમાં અવિશુદ્ધિમાં જતા, કૃષ્ણલેશ્યામાં જાય છે. આદિ. પ્રશસ્ત લેશ્મા સ્થાનોમાં અવિશુદ્ધિમાં જતા અને અપ્રશસ્ત લેશ્યા સ્થાનોમાં વિશુદ્ધિમાં જતા, નીલલેશ્યામાં પરિણામે છે, એ ભાવ છે.