Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 95

૧૮/-/૪/૩૩ થી ૩૫
૧૩૫ કષાયપદ સંપૂર્ણ કહેવું યાવતું લોભથી નિર્જશે.
ભગવાન ! યુ... કેટલા છે ? ગૌતમ! ચાર યુગ્મ છે - કૃવયુગ્મ, યોજ, દ્વાપરયુમ, કલ્યોજ. -- ભગવન્! એમ કેમ કહ્યું? ગૌતમ ! જે રાશિ ચતુકથી
પહાર કરતા શેષ ચાર રહે, તે કૃતયુ.... જેમાં રાશી ચતુષ્કથી અપહાર કરતા શેષ ત્રણ રહે તે શ્રોજ, જેમાં રાશી ચતુક અપહાર કરતા શેષ બે રહે, તે દ્વાપરયુગ્મ, જેમાં રાશી ચતુક અપહાર કરવા એક શેષ વધે. તે કલ્યોજ છે. તેથી હે ગૌતમ ! એમ કહ્યું ચાવ4 કલ્યો જ
ભગવદ્ ! નૈરયિક, શું કૃતયુગ્મ કે યાવત્ કલ્યોજ છે ? ગૌતમ! જઘન્યપદમાં કૃતયુમ, ઉત્કૃષ્ટપદમાં યોજ, અજઘન્યોત્કૃષ્ટ પદમાં કદાચિત કૃતયુગ્મ ચાdd કલ્યોજ છે. સ્તનીતકુમાર સુધી કહેવું.
વનસ્પતિકાયિકની પૃચ્છા. ગૌતમ ! જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ પદમાં આપદ છે. અજઘન્યોત્કૃષ્ટ પદમાં કદાચ કૃતયુગ્મ યાવત્ કલ્યોજ.
બેઈન્દ્રિયની પૃચ્છા. ગૌતમ! જઘન્યપદે કૃતયુગ્મ, ઉત્કૃષ્ટ પદે દ્વાપરયુગ્મ, અજઘન્યોત્કૃષ્ટ પદમાં કદાય કૃતયુગ્મ યાવતુ કદાચ કલ્યો. એ પ્રમાણે યાવતું ચતુરિન્દ્રિય શેષ એકેન્દ્રિયો, બેઈન્દ્રિયવતુ કહેવા. પંચેન્દ્રિય તિચિયોનિક ચાવતું વૈમાનિક, નૈરયિકવ4 કહેવા. સિદ્ધો, વનસ્પતિકાયિક માફક કહેવા.
ભગવાન્ ! શ્રીઓ શું કૃતયુગ્મ છે ? પ્રશ્ન. ગૌતમ ! જઘન્ય પદે કૃતયુમ, ઉત્કૃષ્ટપદે કદાચ કૃતયુમ, રાજઘન્યોત્કૃષ્ટપદે કદાચ કૃતયુગ્મ ચાવતુ કદાચ કલ્યો જ. આ પ્રમાણે અસુરકુમારની સ્ત્રીઓ ચાવત્ સ્વનિતકુમારની સ્ત્રીઓ રણવી. એ પ્રમાણે તિચિયોનિક સ્ત્રીઓ અને માનુષી સ્ત્રીઓ, એ પ્રમાણે ચાવત વ્યંતર, જ્યોતિષ, વૈમાનિક દેવી જાણવી.
[૩૫] ભગવન ! જેટલા અલાયુવાળા અંધકવૃષ્ણી ભવ છે તેટલાં જ ઉત્કૃષ્ટાયુવાળા અંધકવૃષ્ણી જીવ છે ? હાં, ગૌતમ! જેટલા અલ્પ આયુવાળા અંધકવૃષ્ણી જીવ છે, તેટલા ઉત્કૃષ્ટo વાળા છે. ભગવાન ! તેમજ છે.
• વિવેચન-૭૩૩ થી ૩૫ -
ઉrifપડવદ્ધ - સર્વ શરીર ત્યજેલ જીવ, થાયરથિના નેવર • ચૂલાકાર ધારી, સૂક્ષ્મ નહીં નિશેતન દેહ અથવા બાદરાકારધારી કવરથી અવ્યતિરેકથી. કડેવર એટલે બેઈન્દ્રિયાદિ જીવો.
આ પ્રાણાતિપાતાદિ સામાન્યથી બે ભેદે છે, પ્રત્યેક નહીં. તેમાં પૃથ્વીકાયાદિ જીવ દ્રવ્યો છે, પ્રાણાતિપાતાદિ જીવદ્રવ્યો નથી, તેના ધર્મો છે. તેથી જીવદ્રવ્યો ધમસ્તિકાયાદિ • x • છે. જીવોના પરિભોગમાં આવે છે અથતિ જીવો વડે ભોગવાય છે. તેમાં પ્રાણાતિપાતાદિ જ્યારે કરે, ત્યારે તેને પ્રવૃતિરૂપે સેવે છે, તેથી તેનો પરિભોગ છે અથવા ચારિત્રમોહનીય કર્મદલિક ભોગહેતુથી તેમના ચારિત્ર મોહાનુભોગ તે પ્રાણાતિપાતાદિ પરિભોગ કહેવાય. પૃથ્વી આદિનો પરિભોગ ગમનશોચનાદિ વડે છે.
૧૩૬
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪ પ્રાણાતિપાતાવિરમણાદિનો પરિભોગ નથી, વધાદિ વિરતિરૂપવથી, તેમના જીવસ્વરૂપવથી છે. ધમસ્તિકાયાદિનો -x-x - તેના અનુપયોગથી પબ્લિોગ નથી. પરિભોગ કષાયથી થાય, તેથી કષાય -
કષાય પદ પ્રજ્ઞાપનાનું ૧૪મું પદ છે. તે આ રીતે - ક્રોધ કષાય, માનકષાય, માયાકષાય, લોભકષાય ઈત્યાદિ - X - X -
અહીં નાકાદિને આઠે કર્મો ઉદયમાં વર્તે છે. ઉદયવર્તીનું અવશ્ય નિર્જરણ થાય. તેઓ કપાયોદયવર્તી છે, તેથી કપાયોદયે કર્મ નિર્જરાના ભાવથી ક્રોધાદિ વડે વૈમાનિકના આઠ કર્મોની નિર્જરા કહી છે.
અનંતર કપાય નિરૂપણ કર્યું. તે ચાર સંગાથી કૃતયુગ્મ લક્ષણ સંસ્થા વિશેષ કહેવા. તેથી હવે યુગ્મ સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કરે છે -
ગણિત પરિભાષાથી સમરાશિને ચુમ્મ કહે છે. વિષમને ઓજ કહે છે. અહીં બે રાશીને યુગ્મ, રાશીને ઓજ શબ્દથી કહેવી. • x • ચારે યુગ્મ તે રાશી છે. તેમાં ડગુમ્ન - કૃત એટલે સિદ્ધ, પૂર્ણ. પછી બીજી રાશિ-સંજ્ઞાતર અભાવે, ઓજ વગેરેવત્ અપૂર્ણ છે જે તે યુગ્મ-સમરાશિ વિશેષ તે કૃતયુગ્મ ગોજ-ત્રણ વગેરેથી જ કૃતયુગ્મથી કે ઉપરિવર્તી વડે ઓજ-વિષમ સશિ વિશેષ તે ગોજ. બે આદિથી જ કૃયુગ્મથી ઉપરીવર્તી જે બીજું યુગ્મ તે દ્વાપરયુગ્મ. કલ્યોજ - એકાદિ, ઓજવિપમરાશિ વિશેષ, તે કલ્યો.
જે સશિ ચતુકથી અપહાર દ્વારા અપહાર કરાતા ચાર શેષ વધે તે કૃતયુગ્મ કહેવાય છે. જે રાશિમાં ‘ચાર’પણાથી ચતુક અપહાર નથી, તે પણ ‘ચાર' તપણાના સદ્ભાવથી કૃતયુગ્મ જ છે.
અનંતર કૃતયુમ્માદિ શશિ પ્રરૂપી. હવે તેના વડે જ નારકાદિને પ્રરૂપતા કહે છે - અત્યંત અાપણાથી જઘન્યપદમાં કૃતયુમ્મસંજ્ઞિત. સર્વોત્કૃષ્ટતામાં યોજ સંજ્ઞિત, મધ્યમ પદમાં ચારે છે. આ બધું આજ્ઞા પ્રામાણ્યથી જાણવું. વનસ્પતિકાયિક જઘન્યોત્કૃષ્ટ પદે ‘અપદ' છે. કેમકે તેનો અભાવ છે. નારકાદિને કાલાંતરે પણ જે જઘન્યોત્કૃષ્ટ પદ પ્રાપ્ત થતું નથી, તેમ વનસ્પતિમાં પણ જાણવું. તેઓના પરંપરાથી સિદ્ધિગમન વડે, તે સશિ અનંતત્વના અપરિત્યાગથી અનિયતરૂપથી આમ કહ્યું. *
જીવ પરિણામ અધિકારથી આ કહે છે - વર - વિકિ ભાગવર્તી, આયુષ્યની અપેક્ષાઓ અપાયુક. સંધાવદ - સંદિપ - વૃક્ષ, તેનો આશ્રય કરીને રહેતો અગ્નિ અર્થાત્ બાદર તેજસ્કાયિક, બીજા કહે છે - ગંધક - અપકાશક, સુમનામકર્મોદયાદિથી, વહ્નિ એટલે અગ્નિ અર્થાત સૂમ અગ્નિકાયિક જીવ. તાવ - તેટલા પરિમાણમાં, પર - પ્રકૃષ્ટ, સ્થિતિથી દીર્ધાયુષ્ય.
છે શતક-૧૮, ઉદ્દેશ-૫-“અસુકુમાર” છે
- X - X - X - X - X - X - o ચોથા ઉદ્દેશકને અંતે તેઉકાયની વક્તવ્યતા કહી, તે ભાસ્કર જીવો છે. તેથી અહીં ભાસ્વરજીવ વિશેષ વક્તવ્યતા કહે છે –