Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 68

૧૬/-/૧૫૬૬૦
ક શતક-૧૬ ૬
૦૧૫માં શતકની વ્યાખ્યા કરી. તેમાં એકેન્દ્રિયોમાં ગોશાળાના જીવના અનેક વખત જનમ-મરણ કહા. અહીં પણ જીવના જ મમરણાદિ કહે છે. એ સંબંધી આવેલ આ શતકની ઉદ્દેશક સૂચક ગાયા -
• સુ-૬૦ :
અધિકરણી, જય, કર્મ, યાવતીય, ગંગદd, વન, ઉપયોગ, લોક, બલિ, અવધિ, દ્વીપ, ઉદધિ, દિશા, અનિત આ ૧૪-ઉદ્દેશ છે.
• વિવેચન-૬૦ :
(૧) અધિકરણી - લોઢા આદિને કૂટવાની એરણ, લોઢાનું ઉપકરણ વિશેષ, તે વગેરે પદાર્થ વિશેષિત અર્થ-વિષયનો ઉદ્દેશક તે અધિકરણી. (૨) જરા-જરા આદિ અર્થ વિષયવથી, (૩) કર્મ-કર્મપ્રકૃતિ આદિ અર્થ વિષયપણાથી, (૪) જાવઈય-આ આદિ શબ્દથી ઉપલક્ષિત ઉદ્દેશો.
(૫) ગંગદત્ત • આ દેવ વક્તવ્યતા પ્રતિબદ્ધ. (૬) સ્વપ્ન-સંબંધી મીમાંસા, () ઉપયોગ-ઉપયોગાર્થ પ્રતિપાદકવણી (૮) લોક-લોકસ્વરૂપ વિષયક, (૯) બલિબલિ સંબંધી પદાર્થ જણાવતો. (૧૦) અવધિ-વધિ જ્ઞાનની પ્રરૂપણાર્યત્વથી. (૧૧) દ્વીપ-દ્વીપકુમાર વકતવ્યતા, (૧૨) ઉદધિ-ઉદધિકુમાર વિષયક, (૧૩) દિશા-દિશાકુમાર વિષયક, (૧૪) નીત-સ્તનીત કુમાર વિષયક.
છે શતક-૧૬, ઉદ્દેશો-૧-“અધિકરણી" છે
X - X - X - X - X - X – • સૂગ-૬૬૧,૬૪૨ -
દિ૬૧] તે કાળે, તે સમયે રાજગૃહમાં યાવતુ પર્યાપાસના કરતા આ પ્રમાણે કહi - ભગવન્! હું અધિકરણમાં વાયુકાય ઉપજ થાય છે ? હા, થાય છે. • • ભગવના શું તે અellન મરે છે કે પ વિના મારે છે ? ગૌતમ સ્પણીને મરે છે, પસ્ય વિના નહીં • • ભગવાન ! તે સશરીટી નીકળે છે કે અશરીરી નીકળે છે ? એ પ્રમાણે જેમ કંદકમાં કહ્યું તેમ યાવતું શરીરરહિત થઈને જતો નથી.
[૬૬] ભગવન ગાકારિકામાં નિકાસ કેટલો કાળ રહે છે ? ગૌતમ જાણી તમુહૂર્ત ઉત્કૃષ્ટથી ત્રણ સમિદિવસ. ત્યાં બીજ વાયુકાયિક જીવ પણ ઉત્પન્ન થાય છે. કેમકે વાયુકાય વિના અનિકાય પ્રજવલિત થતાં નથી.
- વિવેચન-૬૬૧,૬૬૨ -
પહેલા ઉદ્દેશાની પ્રસ્તાવનાર્થે કહે છે -- x • મહારffi૦ અધિકરણમાં વાયકાય વ્યકમે છે - વોઢાના ઘણના ઘાતકી હત્યા થાય છે, આ આકાંત સંભવત્વથી પહેલાં અરોતનપણે ઉત્પન્ન થવા છતાં પણ પછી સચેતન થઈ જાય છે, તેમ સંભવે છે. ઉત્પન્ન થઈને મરે છે, તેની પ્રશ્ન કરતાં કહે છે - છે પંર્ત આદિ.
૧૨૨
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪ સ્પર્શને સ્વકાય શઆદિ વડે સશરીર કલેવDી નીકળે છે, કામણાદિ અપેક્ષાથી કહ્યું, પણ ઔદારિકાદિ અપેક્ષાથી તે અશરીરી છે.
અશ્વિના સહચરપણાથી વાયુ, વાયુ સૂત્ર પછી અગ્નિ સૂર કહે છે - ગુંજાતા અંગારાને કરે છે, તે અંગાકારિકા, અગ્નિની સગડી, તેમાં માત્ર અગ્નિકાય નથી હોતો, બીજો વાયુકાય પણ ઉત્પન્ન થાય છે, કહ્યું છે કે - “જ્યાં અગ્નિ ત્યાં વાયુ” • x • અગ્નિ અધિકાી આ કહે છે -
સૂત્ર-૬૬૩ -
ભગવત્ ! લોટું તપાવવાની ભઠ્ઠીમાં તપેલ લોઢાને સાણસી વડે ઉચું-નીચું કરનાર પુરુષને કેટલી ક્રિયાઓ લાગે છે ગૌતમ ! જ્યાં સુધી તે પુરુષ લોઢું તપાવવાની ભઠ્ઠીમાં લોઢાની સાણસી વડે લોઢાને ઉંચ-નીચું કરે છે, ત્યાં સુધી તે પણ કાયિકી ચાવતુ પ્રાણાતિપાત ક્રિયા સુધીની પાંચ કિયાઓથી પૃષ્ટ થાય છે. જે જીવોનું શરીર હોટું બનેલ છે, લોઢાની ભડી-સાણસી બની છે, અંગારા. બનેલ છે, અંગાર કિિણ, ધમણ બની છે, તે બધાં જીવોને પણ કાયિકી આદિ પાંચ ક્રિયાઓ ઋષ્ટ થાય છે.
ભગવના લોહીમાંથી, લોઢાને, લોહસાણસી વડે પકડીને એરણ પર રાખતા અને ઉપાડતા પરષને કેટલી ક્રિયાઓ લાગે છે? ગૌતમાં જ્યાં સુધી લોહ ભઠ્ઠીમાંથી લોઢાને સાણસી વડે પકડીને યાવત્ રાખે છે, ત્યાં સુધી તે પુરુષ કાચિકી ચાવતુ પ્રાણાતિપાતિકી પાંચે કિયાથી ભ્રષ્ટ થાય છે. જે જીવોના શરીરથી લોઢું-સાણસી-ઘણ-હથોડો-ઐરણ-ઐરણનું લાકડું બનેલ છે, ઉદકઢોણી બની છે, અધિકરણ શાળા બની છે, તે બધાં જીવો કાયિકી આદિ પાંચે કિયાઓથી સૃષ્ટ થાય છે.
- વિવેચન-૬૬૩ :
અર્થ લોઢ, અથવાણિ - લોઢા તપાવવાની ભઠ્ઠી, ઔદ-ધ્યા ઉોપતો કે પ્રક્ષેપતો. સ્નાતન - અંગારા કાઢવાની લોઢાની છડી. બલ્થ • ધમણ, આ બધાં પદાર્થોના મૂળ જીવતે પાંચ ક્રિયા લાગે -
કે - ઘણ, લોઢાને કુટવાના પ્રયોજનથી બનેલ લોઢાનું લુહાસદિનું ઉપકરણ વિશેષ. મા - નાનો ઘણ, તમારVTોf. જે લાકડામાં અધિકરણી રખાય છે છે. ૩ના રોગ • પાણીનું વાસણ જેમાં તપેલ લોટું શીતળ કસ્વાને નખાય છે.
દારUTRાના • લોહારશાળા. . . પૂર્વે કિયા પ્રરૂપી, તેમાં અધિકરણિકી છે, તે અધિકરણી હોય છે, તેથી તે બંનેના નિરૂપણાર્થે કહે છે -
• સૂp-૬૬૪,૬૬૫ :
૬િ૬૪) ભગવન્! જીવ, અધિકરણી છે કે અધિકરણ ગૌતમ જીવ, અધિકરણી પણ છે અને અધિકરણ પણ છે. •• ભગવન! આમ કેમ કહો છો • x • ગૌતમ! અવિરતિને અને તે બંને કહેજ છે.
ભગવાનૈવિક, અધિકરણી કે અધિકરણ ગૌતમ / અધિકરણી