Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 71

૧૨૮
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪
૧૬/-૨/૬૬૮
૧૨૩ છે - સૂમકાય એટલે વસ્ત્ર, અનત્તિ • ન આપીને, હાથ આદિ વડે મુખને ઢાંકીને જ બોલનારને જીવ સંરક્ષણથી ભાષા અનવધ થાય છે, બીજાને સાવધ થાય.
શકને આશ્રીને જ કહે છે – મારાજ - શતક-3 નો ઉદ્દેશો-૧. • સૂત્ર-૬૬૯ -
ભગવાન ! જીવો, ચેતનકૃત કર્મો કરે છે કે અચેતનવૃત કમ કરે છે ? ગૌતમ! જીવો ચેતનવૃત કમોં કરે છે, અચેતનકૃત નહીં ભગવન! એમ કેમ કહો છો ? ગૌતમ! જીવોને આહારોપચિત, શરીરોપવિત, કલેવર રૂપે ઉપસ્થિત યુગલો છે, તે તથા-તથારૂપે પરિણત થાય છે, તેથી તે આયુષ્યમાન શ્રમણો : કમ અચેતનકૃત નથી. તે પુગલો દુસ્થાન , દુઃશસ્યારૂપ, દુનિષધારૂપથી તેને યે પરિણમે છે. તેથી હે આયુષ્યમાન શ્રમણો ! કર્મ અચેતનતું નથી.
તે પગલો આતંકરૂપે, સંકલ્પરૂપે અને મરણાંતરૂપે પરિણત થઈને જીવના વધને માટે થાય છે, તેથી હે આયુષ્યમાન શ્રમણો 7 કર્મ અચેતનકૃત નથી. તેથી કહ્યું કે ચાવ4 કર્મ ચેતનકૃત્વ હોય છે. એ પ્રમાણે નૈરયિકથી વૈમાનિક પર્યન્ત જણવું. • • ભગવાન ! તે એમ જ છે ().
• વિવેચન-૬૬૯ -
અનંતર શકનું સ્વરૂપ કહ્યું, તે કર્મથી થાય છે, તે સંબંધે કર્મ સ્વરૂપ પ્રરૂપણાર્થે આ સૂત્ર છે, વેરડવE - ચૈતન્ય એટલે જીવ સ્વરૂપ રૂપ ચેતના, તેના વડે બાંધેલ તે ચેતકૃત કર્મ. નંતિ - થાય છે. કઈ રીતે ? જીવોને જ, અજીવોને નહીં. આહારરૂપપણે સંચિત જે પુદ્ગલો, અવ્યક્ત અવયવ શરીર, તેથી બોંદિરૂપે સંચિત જે પુદ્ગલો. ક્લેવર રૂપે સંચિત જે પુદ્ગલ, તે-તે પ્રકારે અર્થાત્ આહારાદિ રૂપે તે પુદ્ગલો પરિણમે છે. એ પ્રમાણે કર્મ પુદ્ગલો પણ જીવોને જ તે-તે રૂપે પરિણમે, તેથી ચૈતન્યવત્ કર્મો છે. પણ અચેતનકૃત કર્મો હોતા નથી. • અથવા -
વેવ • ચયન, ચય. પુદ્ગલસંચય રૂપે કર્મો હોય છે. કઈ રીતે ? આહાર રૂપે ઉપચિત પુદ્ગલ થાય છે, તથા બોદિ અને ક્લેવરરૂપે આશ્રિત યુગલો થાય છે. વિશેષ શું કહીએ ? ઉચ્છવાસાદિરૂપે તે પુદ્ગલો પરિણમે છે. અસંચયકૃત્ કર્મો આહારાદિ રૂપે થતાં નથી.
@ા - શીત, તપ, દંશ-મશકાદિ યુક્ત - કાયોત્સર્ગ સ્થાને. યુસેન - દુઃખોત્પાદક વસતિમાં, ત્રસદિયાસુ - દુઃખહેતુક સ્વાધ્યાય ભૂમિમાં. તે તે પ્રકારે ઘણી જ અશાતા ઉત્પન્ન કરીને, તે કામણ પુદ્ગલો પરિણમે છે. તેથી જીવોને જ અસાતા સંભવે છે, તેઓ આ અસાતા હેતુભૂત કર્મો કરે છે. જીવના કૃતવમાં જ તેનું ત: - કૃતવ સિદ્ધ છે. - ૪ -
- જે કારણથી દુ:સ્થાનાદિમાં અસાતાહેતુપણે પુદ્ગલો પરિણમે છે, તેથી ચેતકૃત કમ-અસંચયરૂપ કર્યો નથી. અસંચયરૂપ અતિ સૂક્ષ્મતત્વથી અસાતા ઉત્પાદકપણું અસંભવે છે. માતંf • કૃચ્છુ જીવિતકારી વસદિ, તે જીવના મરણને માટે થાય છે. રંવાલ્વ - ભયાદિ વિકલ્પો. જfiત - મરણરૂપ અંત - વિનાશ, જેનાથી છે , દંડાદિ
ઘાત. તે-તે પ્રકારે વધના જનકન્વથી તે આતંકાદિજનક અસાતા વેદનીય સંબંધે તે પુદ્ગલો વર્તે છે. આવો વધ જીવોનો જ હોય, વધના હેતુરૂપ સાધાવેધ પુદ્ગલો જીવકૃત છે. તેથી ચેતાકૃત કર્યો હોય, અચેતકૃત્ ન હોય.
છે શતક-૧૬, ઉદ્દેશો-૩-“કર્મ” .
- X - X - X - X - X - X - o કર્મો કહ્યા. અહીં પણ તે જ કહે છે. તે સંબંધે આવેલ સૂત્ર - • સૂર-૬૭૦ :
રાજગૃહે પાવતુ આમ પૂછ્યું - ભગવત્ કર્મપકૃતિઓ કેટલા પ્રકારે છે ? ગૌતમ આઠ. તે આ - જ્ઞાનાવરણીય યાવતું અંતરાય. એ પ્રમાણે વૈમાનિક સુધી કહેવું. • • • ભગવાન ! જીવ, જ્ઞાનાવરણીય કનિ વેદતો કેટલી કપકૃતિઓ વેદે છે? ગૌતમ! આઠ. એ પ્રમાણે જેને “પwderમાં “વેદ-વેદ' પદમાં કહ્યું, તે બધું જ અહીં કહેવું. ••• વેદબંધ, બંધવેદ અને બંધ-બંધ પદ પણ તેમજ કહેવા યાવત્ વૈમાનિક. ભગવંતા તે એમ જ છે.
• વિવેચન-૬૩૦ :
• x• વેદ-વેદ, કર્મ પ્રકૃત્તિના એકના વેદનમાં, બીજી પ્રવૃતિઓ જે (ઉદ્દેશા) પદમાં કહેવાઈ છે, તે “વેદાવેદ'. તે પન્નવણાનું ૨૭-મું પદ છે. તે અર્થથી આ રીતે - ગૌતમ આઠ કર્મપ્રકૃતિ વેદે છે, મોહના ક્ષય કે ઉપશમમાં સાત વેદે છે. બાકીના ધાતીના ક્ષયે ચાર વેદે છે. એ પ્રમાણે મનુષ્યોમાં પણ જાણવું. નારકાદિથી વૈમાનિક સુધી આઠ જ (કર્મપ્રકૃતિ) હોય.
વેવંય - એક જ કર્મ પ્રકૃતિના વેદનમાં બીજી કેટલીનો બંધ થાય, એવું જેમાં પ્રતિપાદન છે તે, તે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનું ૨૬મું પદ છે. તે આ રીતે – ભગવન્! કેટલી કર્મપ્રવૃત્તિઓ કહી છે ? ગૌતમ! આઠ. તે આ - જ્ઞાનાવરણ ચાવતું અંતરાય. એ પ્રમાણે નૈરયિકથી વૈમાનિક સુધી કહેવું. ભગવદ્ ! જીવને જ્ઞાનાવરણીય કર્મ વેદતા કેટલી કર્મપ્રકૃતિ બાંધે ? ગૌતમ! સાત, આઠ, છ કે એક પ્રકારે બાંધે. ઈત્યાદિ - X - X - X - કહેવું.
વંધવે - એક કર્મ પ્રકૃતિના બંધમાં બીજી કેટલીને વેદે છે ? એ અર્થવાળુ બંધ વેદ પદ છે. તે પ્રજ્ઞાપનાનું ૫-મું પદ છે. તે આ રીતે - ભગવન્! કેટલી ? ઈત્યાદિ પૂર્વવતું. વિશેષ આ રીતે- ભગવન ! જીવ જ્ઞાનાવરણીય કર્મ બાંધતા, કેટલી કર્મપ્રકૃતિ વેદે છે ? ગૌતમ! નિયમા આઠ કર્મપ્રકૃતિ વેદે છે ઈત્યાદિ.
dધવંધ એકના બંધમાં બીજી કેટલી બાંધે ? તે બંધબંધ. તે પ્રજ્ઞાપનાનું ૨૪-મું પદ છે. તે આ રીતે- કેટલી ? આદિ પૂર્વવતું. વિશેષ આ રીતે - ભગવત્ | જીવ, જ્ઞાનાવરણીય કર્મ બાંધતા, કેટલી કમપ્રકૃતિઓ બાંધે ? ગૌતમ! સાત, આઠ કે છ બાંધે, ઈત્યાદિ.
ક્યાંક આ સંગ્રહ ગાથા દેખાય છે - “વેદાવેદ પહેલું, વેદાબંધ બીજું, બંધાવેદ બીજું, બંધબંધ ચોથું.” બંધક્રિયા કહી, ક્રિયા વિશેષને કહે છે –