Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 79

૧૬/-/૮/૬૮૩,૬૮૪
૧૪૩ અથવા એકેન્દ્રિય પ્રદેશો, અનિન્દ્રિય પ્રદેશો અને બેઈન્દ્રિય પ્રદેશો, એ પક્ષો ભંગ ન કહેવો. કેમકે બેઈન્દ્રિય પ્રદેશનો અસંભવ છે. - x • x • જીવો. દશમશતકમાં કહેલ તમા દિશા મુજબ કહેવા. * * * * * ત્યાં તમા દિશા આશ્રીત કથન અહીં ઉપરિતના ચરમાંતને આશ્રીને કહ્યું. તે આ રીતે- જે જીવો છે તે બે ભેદે છે - સ્પી અજીવ, અરૂપી
જીવ. રૂપી અજીવ ચાર ભેદે - કંધાદિ. અરૂપી અજીવ છ ભેદે - નોધમસ્તિકાય, ધમસ્તિકાયનો દેશ, ધમસ્તિકાયના પ્રદેશો, એ રીતે અધર્મ, આકાશના છે.
ભગવન્! લોકના અધઃસ્તતe આદિ. પૂર્વ ચરમાંતવત્ ભંગો કહેવા. - ૪ - તેમાં મધ્યમ ભંગ વર્જવો. - X - X - દેશભંગકો કહ્યા. હવે પ્રદેશભંગકને બતાવવા માટે કહે છે – પ્રદેશ વિચારણામાં પહેલા ભંગરહિત પ્રદેશો કહેવા. પહેલા ભંગમાં એક વયનાં પ્રદેશ શબ્દ લીધો છે, તે પ્રદેશોના અધકચરમાંતે પણ બહુપણાથી સંભવતો નથી. પણ આ સંભવે છે - અથવા એકેન્દ્રિય પ્રદેશ અને બેઈન્દ્રિય પ્રદેશો અથવા એકેન્દ્રિય પ્રદેશો અને બેઈન્દ્રિયોના પ્રદેશો - X - X - X -
ઉપરિતન, દશમ શતકની વિમલા દિશા માફક કહેવા. અર્થાત્ દશમાં શતકમાં જેમ વિમલા દિશા કહી, તેમ રત્નપ્રભાનો ઉપરિતન ચરમાં સંપૂર્ણ કહેવો. * * * * • • રત્નપ્રભામાં બેઈન્દ્રિયને આશ્રીને, તે એકેન્દ્રિય અપેક્ષાએ ઘણાં થોડા છે, તેથી ઉપરિતન ચરમાંતે તેમાં કદાચિ દેશ હોય. એ પ્રમાણે તેઈન્દ્રિયાદિથી અનિન્દ્રિયાંતમાં, એ રીતે - જે જીવ પ્રદેશો તે નિયમા એકેન્દ્રિય પ્રદેશો છે અથવા એકેન્દ્રિય પ્રદેશો પણ છે, બેઈન્દ્રિય પ્રદેશો છે (૧) અથવા એકેન્દ્રિય પ્રદેશો અને બેઈન્દ્રિયોના પ્રદેશો (૨). એ પ્રમાણે તેઈન્દ્રિયાદિથી અનિન્દ્રિયાતમાં છે.
- X - X - X - X - જેમ લોકનો અધકચરમાંત કહ્યો, એ પ્રમાણે રતનપ્રભા પૃથ્વીનો પણ આ છે, તે અનંતરોક્ત જ. વિશેષમાં આ પ્રમાણે - લોકના અધસ્તના ચરમાંતમાં બેઈન્દ્રિયાદિના દેશ ભંગક ગણ, મધ્યમ ભંગરહિત કહ્યા, અહીં રનપભાના અધઃસ્તન ચરમાંતમાં પંચેન્દ્રિયોના પરિપૂર્ણ જ તે કહેવા. બાકીના બેઈન્દ્રિયાદિના મધ્યમ ભંગસહિત જ કહેવા. *X - X- બેઈન્દ્રિયોના રતનપ્રભાના અધતન સમાંતમાં મારણાંતિક સમુધ્ધાતથી જતા હોવાથી તેમાં ‘દેશ' જ સંભવે છે, “દેશો' નહીં. તેના એક પ્રતર રૂપવથી એક દેશ હેતુપણાથી તેઓને તેમાં મધ્યમ ભંગરહિત છે.
•x• વ્રત્તા રમત પૂર્વ, પશ્ચિમ, દક્ષિણ, ઉત્તર રૂપ છે. - X - શર્કરાપભાની ઉપરિતન, અધતન ચરમાંતો, રનપ્રભાના ઉપરિતન-અધતન ચરમાંતવતુ કહેવા. બેઈન્દ્રિયાદિમાં પૂર્વોક્ત યુક્ત મધ્યમ ભંગરહિત, પંચેન્દ્રિયમાં પરિપૂર્ણ ત્રણે દેશભંગક. પ્રદેશ વિચારણામાં બેઈન્દ્રિયાદિમાં બધે આધ ભંગરહિત બે ભંગો કહેવા. જીવની વિચારણામાં ચારરૂપી, છ અરૂપી કહેવા.
ધે શર્કરાપભાના અતિદેશથી બાકીની પૃથ્વીના સૌધર્માદિ દેવલોક અને વેયક વિમાનની, વક્તવ્યતા સૂત્રકારે કહી છે. પ્રવેયક વિમાનમાં જે વિશેષ છે, તે બતાવે છે . નવર ઈત્યાદિ. અસ્મૃતાંત દેવલોકોમાં દેવ પંચેન્દ્રિયોના ગમનાગમન સદભાવથી ઉપરિતન-અધતન ચરમતમાં પંચેન્દ્રિયમાં દેશને આશ્રીને ત્રણ ભંગ
૧૪૪
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪ સંભવે. નૈવેયકમાં તેમ ન હોવાથી, બેઈન્દ્રિયાદિ માફક પંચેન્દ્રિયમાં પણ મધ્યમ ભંગરહિત, તેના શેષ ભંગરહિત બે ભંગ સંભવે છે.
ચરમ અધિકારી આ કહે છે - પરમાણુનું ગમન સામર્થ્ય તથા સ્વભાવવથી છે, એમ માનવું. --- અનંતર પરમાણુની ક્રિયા વિશેષ કહી, તેથી હવે ક્રિયાધિકાર
• સૂત્ર-૬૮૫ :
ભગવાન ! વષ વરસે છે કે નથી વરસતી એ જાણવા કોઈ પુરષ હાથ, પગ, બાહુ કે ઉરુને સંકોચે કે ફેલાવે તો તેને કેટલી ક્રિયા લાગે ? ગૌતમ ! • x • તે પુરુષને કાયિકી યાવત પાંચે કિયા સ્પર્શે.
• વિવેચન-૬૮૫ -
વારં વારંg . મેઘ વર્ષે છે કે નહીં, તે જાણવાને. અાથી આકાશમાં વષને જાણવા હાથ આદિના પ્રસારણથી જ જણાશે, તેમ માની હાથ આદિને સંકોચે કે પ્રસારે. - - સંકોચના પ્રરતાવથી કહે છે -
• સૂગ-૬૮૬ :
ભગવાન ! મહદ્ધિક યાવતું મહાસખ્ય દેવ લોકાંતે રહીને લોકમાં હાથ યાવતુ ઉરને સંકોચવા કે અસારવાને સમર્થ છે ? ના, તે અર્થ સમર્થ નથી. - - ભગવન / એમ કેમ કહો છો -x • ચાવતુ સમર્થ નથી ? જીવોને આહારોપચિતશરીરોપચિત-કલેવરોપરિત યુગલો હોય છે. યુગલોને આશ્રીને જીવો કે અજીવોની ગતિપથયિ કહેલ છે. અલોકે જીવ નથી કે પુગલ નથી, તેથી એમ કહ્યું. ભગવન્! તે એમ જ છે (૨).
- વિવેચન-૬૮૬ :
બવાનાં - જીવાનુગત, સારવત - આહારરૂપે ઉપચિત રિચા - અવ્યક્ત અવયવ શરીરરૂપપણે ચિત, દેવરવિયા - શરીર રૂપપણે ચિત, ઉપલક્ષણથી ઉશ્વાસપણે ચિત પુદ્ગલો પણ જાણવા. આના વડે આમ કહે છે - જીવોને
અનુગામી સ્વભાવવાળા પુદ્ગલો હોય છે. તેથી જે ક્ષેત્રમાં જીવ હોય, તે ફોગમાં પુદ્ગલોની ગતિ હોય તથા પુદ્ગલોને આશ્રીને જીવો અને પુદ્ગલોનો ગતિધર્મ કહ્યો છે. અર્થાત જ્યાં પદ્ગલ હોય. જ્યાં જ જીવો અને પગલોની ગતિ હોય. અલોકમાં જીવ કે પુદ્ગલ નથી. તેથી ત્યાં જીવ અને પુદ્ગલોની ગતિ નથી. તેના અભાવે દેવ હાથ આદિ પ્રસારી ન શકે.
શતક-૧૬, ઉદ્દેશો-૯-“બલીન્દ્ર” છે. – X - X - X - X — X — X — દેવ વકતવ્યતા કહી. અહીં દેવ વિશેષ બલિ વિશેષને કહે છે – • સૂગ-૬૮૭ :
ભગવાના વૈરોચનેન્દ્ર વૈરોચનરાજ બલિની સુધમસિભા ક્યાં છેગૌતમાં જંબૂદ્વીપના મેરુ પર્વતની ઉત્તરે તિછ અસંખ્ય યોજના ગયા પછી જેમ ચમરની યાવ4 ૪૨,૦૦૦ યોજના ગયા પછી ત્યાં બલીન્દ્રનો ટુચકેન્દ્ર નામે ઉત્પાતુ પર્વત