Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 31

૧૩/-/૭/૫૯૨
નૈરયિક યાવત્ દેવ ક્ષેત્રાવીચિક મરણ. ભગવન્ ! નૈરયિક ક્ષેત્રાવીકિ મરણનો નૈરયિક કેમ કહે છે? જે નૈરયિક, નૈરયિક ક્ષેત્રમાં વર્તતા જે દ્રવ્યોને નૈરયિકાયુષ્યપણે એ પ્રમાણે જેમ દ્રવ્યાવીચિક મરણમાં કહ્યું, તેમ ક્ષેત્રાવીચિક મરણમાં કહેવું. ભાવાવીયિક મરણ સુધી કહેવું.
ભગવન્ ! અવધિમરણ કેટલા ભેટે છે? ગૌતમ! પાંચ ભેદે દ્રવ્યાવધિ મરણ, ક્ષેત્રાવધિમરણ માવર્તી ભાવાવધિમરણ. ભગવન્ ! દ્રવ્યાવધિ મરણ કેટલા ભેટે છે ? ગૌતમ ! ચાર - નૈરયિક યાવર્તી દેવ દ્રવ્યાવધિ મરણ. ભગવન્ ! નૈરયિક દ્રવ્યાવધિમરણ કેમ કહેવાય છે? નરયિકો, નૈરયિક દ્રવ્યમાં વર્તતા જે દ્રવ્યોને છોડતાં મરે છે, ફરી તૈરયિકત્વ પામી, અનાગત કાળે ફરી પણ મરશે. તેથી હે ગૌતમ ! યાવત્ વ્યાવધિ મરણ કહ્યું. એ પ્રમાણે તિર્યંચ - મનુષ્ય - દેવાવધિ મરણ જાણવું. આ આલાવાથી ક્ષેત્ર-કાળ-ભવ-ભાવમરણ જાણવા.
ભગવન્ ! આત્યંતિક મરણ? ગૌતમ! પાંચ ભેટે છે - દ્રવ્યાત્યંતિક મરણ યાવત્ ભાવાત્યંતિક મરણ. ભગવન્ ! દ્રવ્યાત્યંતિક મરણ કેટલા ભેટે છે ? ગૌતમ ! ચાર, નૈરયિક યાવત્ દેવ દ્રવ્ય આત્યંતિક મરણ. ભગવન્ ! નૈરયિક દ્રવ્યાત્યંતિક મરણ કેમ કહે છે ? ગૌતમ ! નૈરયિકો, નૈરયિક દ્રવ્યમાં વર્તતા, જે દ્રવ્યોને છોડતાં મરે છે, અનાગત કાળે પણ મરશે. તેથી યાવત્ મરણ કર્યું છે. એ પ્રમાણે તિચિ - મનુષ્ય - દેવ આત્યંતિક મરણ પણ જાણવું. એ પ્રમાણે ક્ષેત્ર યાવત્ ભાવ આત્યંતિક મરણ પણ જાણવું.
-
ભગવન્ ! બાળમરણ કેટલા ભેટે છે? ગૌતમ ! બાર ભેદ. તે આ વલયમરણાદિ જેમ સ્કંદકમાં ગૃપૃષ્ઠ પર્યન્ત છે. ભગવન્ ! પંડિત મરણ કેટલાં ભેટે છે? ગૌતમ! બે ભેટે પાદપોપગમન, ભક્તપાખ્યાન, - - ભગવન્ ! પાદપોપગમન કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! બે ભેટે નીહરિમ, અનીહરિમ. ચાવત્ નિયમા અપતિકર્મ છે - - ભગવન્ ! ભકપ્રત્યાખ્યાન, કેટલા ભેદે છે ? પૂર્વવત્, વિશેષ એ કે તે સસ્પતિકર્મ છે. ભગવન્ ! તે એમ જ છે, એમ જ છે.
• વિવેચન-૫૯૨ :
आवीइय मरण- તરંગની સમાન પ્રતિસમય ભોગવેલ અન્યાન્ય આયુકર્મ દલિકોના ઉદયની સાથે સાથે ક્ષયરૂપ અવસ્થા અથવા જે મરણમાં વિચ્છેદ અવિધમાન હોય - આયુકર્મ પરંપરા ચાલુ હોય.
ઓમિરન - અવધિ એટલે મર્યાદા સહિત મરણ, નકાદિ ભવોના કારણભૂત આયુકર્મ દલિકોને ભોગવીને મરે, જો પુનઃ તે જ આયુ કર્મદલિકોને ભોગવીને મરે, તો અવધિમરણ કહેવાય. - ૪ - પરિણામોની વિચિત્રતાને કારણે કર્મદલિક ગ્રહણ કરી, છોડી, પુનઃ ગ્રહણ કરવા સંભવે છે.
આકૃતિયમા - અત્યંત રૂપે મરણ. નસ્કાદિ આયુકર્મ રૂપે જે કર્મ દલિકોને એકવાર ભોગવીને મરે, તેને ફરી કદાપી ન ભોગવી મરે.
વાત્નમાળ - અવિરત જીવોનું મરણ. પંડિતમરા - સર્વ વિરત જીવોનું મરણ.
-
*ક
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪
તેમાં આવીચિક મરણ પાંચભેદે - દ્રવ્યાદિથી. દ્રવ્યાવીયિક મરણ ચાર ભેદે - નાકાદિ ભેદથી. તેમાં નૈરયિકો નારકત્વ દ્રવ્યમાં નારકજીવપણે વર્તતા મરે તે. વૈરયિક આયુષ્કપણે - સ્પર્શ વડે ગ્રહે, બંધનથી બાંધે, પ્રદેશપ્રક્ષેપથી પોષે, વિશિષ્ટ અનુભાગથી કરે, સ્થિતિ સંપાદનથી પ્રસ્થાપે, જીવપ્રદેશોમાં નિવિટે, જીવપ્રદેશમાં અતિ ગાઢતા પામે, પછી ઉદયાવલિકામાં તે દ્રવ્યોને આણે,
આવિર્ - પ્રતિ ક્ષણે, નિરંતર સર્વ સમયમાં અવ્યવચ્છેદથી છોડે-ત્યાગે. તે હેતુથી નૈરયિક દ્રવ્યાવીચિક મરણ કહેવાય છે - ૪ -
એ પ્રમાણે કાળ, ભવ, ભાવ આવીચિક મરણ પણ જાણવા. તેમાં સૂત્રપાઠ આ પ્રમાણે - ભગવન્ ! કાલ આવીચિક મરણ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! ચાર ભેદે - વૈરયિક કાલાવીયિક મરણ આદિ - ૪ -
વૈરયિક દ્રવ્યાવધિ મરણ સૂત્રમાં અક્ષર ઘટના આ રીતે - નૈરયિક દ્રવ્યમાં વર્તતા જે દ્રવ્યો વર્તમાનકાળે તજે છે, તે દ્રવ્યોને અનાગત કાળમાં ફરી પણ ત્યજે, તે નૈરયિક દ્રવ્યાવધિ મરણ છે.
પંડિત મરણ સૂત્રમાં - પાદપોપગમન આશ્રીને એક દેશમાં કરાય તે નિર્ભ્રામિ, કલેવરના નિર્હરણીયત્વથી છે. જે ગિકિંદરા આદિમાં કરાય, તે અનિર્હરિમ, કલેવરના અનિર્હરણીયત્વથી છે. ઋષિ-મ્ય - પ્રતિકર્મવર્જિત. ચતુર્વિધાહાર પ્રત્યાખ્યાન નિષ્પન્ન. જે શતક-૧૩, ઉદ્દેશો-૮-‘કર્મપ્રકૃતિ”
— — — x — x —
મરણ કહ્યું. તે આયુકર્મ સ્થિતિક્ષયરૂપ છે. તેથી કસ્થતિ. • સૂત્ર-૫૯૩ ઃ
ભગવન્ ! કર્મપકૃતિ કેટલી છે ? ગૌતમ ! આઠ. અહીં પ્રજ્ઞાપનાનો બંધ સ્થિતિ' ઉદ્દેશો સંપૂર્ણ કહેવો. ભગવન્ ! તે એમ જ છે. • વિવેચન-૫૯૩ :
છ્યું - આ પ્રશ્નોત્તર ક્રમથી કર્મબંધની બંધ સ્થિતિ અર્થાત્ કર્મસ્થિતિ, તેને જણાવતો બંધસ્થિતિ ઉદ્દેશક કહેવો. તે પ્રજ્ઞાપનાના ૨૩-માં પદનો બીજો ઉદ્દેશો છે. બીજી વાંચનામાં અહીં સંગ્રહગાથા છે. તે આ - પ્રકૃતિ ભેદ સ્થિતિ અને બંધ ઈન્દ્રિયાનુપાતથી, જઘન્ય કે ઉત્કૃષ્ટ બંધસ્થિતિ કેવી છે ? - આનો અર્થ આમ છે - કર્મપ્રકૃતિના ભેદો કહેવા. તે આ - કર્મપ્રકૃતિ કેટલી કહી છે ? ગૌતમ ! આઠ. તે આ - જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીયાદિ. જ્ઞાનાવરણીય કર્મ કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ ! પાંચ. - આભિનિબોધિક જ્ઞાનાવરણીય ઈત્યાદિ,
તથા પ્રકૃતિની સ્થિતિ કહેવી. તે આ - જ્ઞાનાવરણીય કર્મની કેટલા કાળની સ્થિતિ છે? ગૌતમ ! જઘન્યથી અંતર્મુહૂર્ત, ઉત્કૃષ્ટથી ૩૦ કોડાકોડી સાગરોપમ. આદિ. - ૪ - એકેન્દ્રિયાદિ જીવ કોની કેટલી કર્મસ્થિતિ બાંધે છે ? આદિ કહેવું. - x - x - કેવો જીવ કર્મોની જઘન્ય કે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે છે ? તે કહેવું. તે આ પ્રમાણે - ભગવન્ ! જ્ઞાનાવરણીય કર્મની જઘન્ય સ્થિતિબંધક કોણ છે ? ગૌતમ ! કોઈ સૂક્ષ્મસંપરાયના ઉપશમક કે ક્ષેપક આ સ્થિતિ બાંધે - x -