Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 34

૧૪/-/૧/પ૯૭,૫૯૮
પ૪
તાંત - તેના ઉપપાત હેતુભૂત લેશ્યા પરિણામ. અપેક્ષાથી ઉલ્લંઘેલ. પરમ - સ્થિત્યાદિથી પરભાગવí. વાવાસ - સનકુમારાદિ દેવલોક, સંપ્રાત - તેના ઉપપાત હેતુભૂત વેશ્યા. પરિણામ અપેક્ષાએ ન પામેલ. * * * * * આ અવસરે કાળા કરે તો તેનો ઉત્પાદ ક્યાં થાય ? - ઉત્તર આપે છે - તે ચરમ દેવાવાસ અને પરમ દેવાવાસની નજીક સૌધમિિદ કે સનકુમારાદિની સમીપના મધ્યભાગે એથતુિ ઈશાનાદિમાં. જે લેગ્યામાં વતતો સાધુ મરે, તે લેશ્યા જેમાં હોય, તે દેવાવાસમાં. તે અણગારની ગતિ થાય છે.
વળી તે અણગાર, તે મધ્ય ભાગવર્તી દેવાવાસમાં જઈ, જે લેગ્યા પરિણામમાં ત્યાં ઉત્પન્ન થયો હોય, તે પરિણામને જો વિરાધે તો, કર્મના કારણે જે લેશ્યાજીવપરિણતિ, તે કમલિશ્કા-ભાવવૈશ્યા, તેમાંથી પડી અશુભતરતાને પામે, પણ દ્રવ્ય લેયાથી ન પડે, તે પૂર્વની લેગ્યામાં જ રહે કેમકે દેવોની લેશ્યા દ્રવ્યથી અવસ્થિત હોય છે. પરંતુ જો તે અણગાર મધ્યમ દેવાવાસમાં જઈને પરિણામને જો વિરાધે નહીં, તે જ લેગ્યાથી ઉત્પન્ન થઈને, ત્યાં વિચરે.
- આ સામાન્ય દેવાવાસ આશ્રીને કહ્યું, હવે વિશેષને આશ્રીને કહે છે (શંકા) ભાવિતાભા અણગાર, અસુરકુમારોમાં કઈ રીતે ઉત્પન્ન થશે, વિરાધિત સંયમથી તેમાં ઉપપાત છે. (સમાધાન) પૂર્વકાળની અપેક્ષાએ ભાવિતાભપણું હોય, અંતકાળે સંયમ વિરાધના કરવાથી અસુરકુમારાદિપણે ઉપાત થાય, તેમાં દોષ નથી. • x -
દેવગતિ કહી, ગતિ અધિકારથી નારકગતિને આશ્રીને કહે છે ઉત્પન્ન થતાં નાકોની શીઘ ગતિ હોય છે, પણ કેવી હોય છે. તે જાણવા પૂછે છે - સાણ એટલે શીઘ, કેવી શીઘ ગતિ છે ? કેવો કાળ છે ?
તપુન - વૃદ્ધિ પામતો, તે દુર્બળ પણ હોય, તેથી કહ્યું - શરીર પ્રાણવાનું એટલે બળવાત. બળ, કાળ વિશેષથી વિશિષ્ટ હોય, તેથી કહ્યું – યુગવાન - સુષમદષમાદિ કાળ વિશેષ, તે પ્રશસ્ત અને વિશિષ્ટ બળના હેતુરૂપ છે. અહીં ચાવતું શબ્દથી વયને પ્રાપ્ત, નીરોગી, સ્થિરાગ્રહસ્ત, જેના હાથ, પગ, પડખાં, પૃયંતર, આદિ પરિણત હોય છે - ઉત્તમ સંઘયણી, તાડવૃક્ષ સમાન સમશ્રેણિક જેના દીધસરળ-પીનવાદિ બાહુ છે, તે તથા • x - x • ચર્મેટાદિ રૂપ કાયાવાળો, આંતર બલયુક્ત, શીઘ-પ્રયોગજ્ઞ, દક્ષ-અધિકૃત કર્મમાં નિષ્ઠાવાળા-કુશલ-મેધાવી-નિપુણ, આવો પુરુષ શીઘગત્યાદિક હોય. - - - માય - સંકોચવું, વિવાર - પ્રસારિત, સાજન - સંકોચે, વિવાન - પ્રસારે, સિવ - ઉઘાડે, નિમર્સન - બંધ કરે, ઈત્યાદિ માફક હે ગૌતમ ! તું શીઘ ગતિને માને છે પણ તે અર્થ સમર્થ નથી.
એવું શા માટે કહ્યું ? - નારકોની ગતિ એક-બે-ત્રણ સમયા છે, બાહુ પ્રસારણાદિ અસંખ્યય સમયી છે, તેથી નારકોની તેવી ગતિ કઈ રીતે સંભવે ? એક સમયે જુગતિના યોગે ઉપજે, એક સમયમાં વિગ્રહગતિનો અભાવ હોય છે. બે સમયમાં તે વિગ્રહગતિ યોગ, ત્રણ સમયાં વક્રગતિથી. તે આ રીતે - જો ભરતોત્રની પૂર્વ દિશાથી નરકની પશ્ચિમ દિશામાં ઉપજે, તો એક સમયે નીચે જાય, બીજે તીર્થો ઉત્પત્તિ સ્થાને જાય - - ત્રણ સમયના વિગ્રહથી આ રીતે - ભરતની પૂર્વ દક્ષિણ
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪ દિશાથી નાકના પશ્ચિમોત્તર દિશામાં જઈને ઉપજે. ત્યારે એક સમયથી નીચે સમશ્રેણીએ જાય, બીજા સમયે તીર્થો પશ્ચિમદિશામાં જાય, બીજ સમયે વાયવ્ય દિશામાં ઉત્પત્તિ સ્થાને જાય. આ રીતે ગતિ કાળ કહ્યો. એમ કહીને જેવી શીઘાગતિ છે, તે પણ જણાવ્યું. હવે ઉપસંહાર કરે છે –
નૈરયિકોની ઉત્કૃષ્ટથી ત્રણ સમય ગતિ છે, તે જ શીઘ ગતિવિષય છે. એકેન્દ્રિયોનો ઉકૃષ્ટથી ચાર સમય વિગ્રહ-વક્રગતિ છે. કઈ રીતે ? - અસનાડીથી બહાર અધોલોકમાં વિદિશામાંથી દિશામાં જતા એક સમય, કેમકે જીવોનું અનુશ્રેણિ ગમન છે. બીજા સમયે લોકમથે પ્રવેશે, ત્રીજા સમયે ઉંચે જાય, ચોથા સમયે બસનાડીથી નીકળીને દિશામાં રહેલ ઉત્પાદ સ્થાનને પ્રાપ્ત કરે. આ કથન બહલતાને આશ્રીને છે. અન્યથા એકેન્દ્રિયોનો વિગ્રહ પાંચ સમયનો પણ થાય. તે આ રીતે - બસ નાડીથી બહાર અધોલોકમાં વિદિશામાંથી દિશામાં જાય તે એક સમય, બીજા સમયે લોકમથે, ત્રીજા સમયે ઉર્વલોકમાં, ચોથા સમયે ત્યાંથી તીર્ષો પૂર્વાદિ દિશામાં જાય, ત્યાંથી પાંચમે વિદિશામાં ઉત્પત્તિ સ્થાને જાય. * * * * બાકી પૂર્વવતુ પૃથ્વીકાયાદિમાં નાકોની માફક જાણવું.
ગતિઆશ્રિત નાકાદિ દંડક કહ્યો. હવે અનંતરોત્પન્નવાદિ કહે છે - • સૂગ-૫૯ -
ભગવન નૈરયિકો અનંતરોધપક છે, પરંપરોપક છે કે અનંતરપરંપરાનુપwhક છે ? ગૌતમી નૈરયિકો ગણે છે. ભગવન એમ કેમ કહો છો કે ગણે છે ? ગૌતમ ! જે નૈરયિક પ્રથમ સમય-ઉપપpક છે, તે નૈરયિક પરંપરોપક છે, જે નૈરયિક વિગ્રહગતિ સમાપEWક છે, તે અનંતર-પરંપરા અનુપપક છે, તેથી પૂર્વવત કહ્યું છે. એ પ્રમાણે નિરંતર ચાવ4 વૈમાનિક જાણવું.
ભગવદ્ ! અનંતરોપક નૈરયિક, નૈવિકાસુ બાંધે કે તિર્યચ-મનુષ્યદેવાયુ બાંધે? ગૌતમ! ચારમાંનું એક પણ નહીં.
ભગવાન ! પરંપરોપuષક નૈરયિક, નૈરયિકા, ચાવ4 દેવાયુ, શું બાંધે ? ગૌતમ નૈરસિક કે દેવાય ન બાંધે, પણ તિર્યંચયોનિકનું કે મનુષ્યાય બાંધે.
ભગવાન ! અનંતર પરંપરા અનુપpક નૈરયિક, શું નૈરચિક આયુ બાંધે ? પ્રશ્ન. નૈરયિકાયુ ન બાંધે યાવત દેવાયુ ન બાંધે.
આ પ્રમાણે વૈમાનિક સુધી કહેતું. વિરોષ એ કે પંચેન્દ્રિય તિર્યંચયોનિક અને મનુષ્યો પરંપરોપક્ષક હોય તો ચારે આયુ બાંધે છે.
ભગવન! નૈરચિક શું અનંતર નિર્ગત છે, પરંપર નિર્ગત છે કે અનંતર પરંપર-અનિતિ છે ? ગૌતમ તે ગણે છે. ભગવાન ! એમ કેમ કહો છો ? ગૌતમ! જે નૈરયિક પ્રથમ સમય નિતિ છે, અનંતરનિતિ છે. જે નૈરયિક અપથમસમય નિર્ગત છે, તે પરંપર નિત છે, જે નૈરસિક વિગ્રહગતિ સમાપક છે, તે અનંતપરંપર-અનિત છે. તેથી હે ગૌતમ પૂર્વવત ક. એ પ્રમાણે વૈમાનિક પર્યન્ત કહેવું.
ભગવાન ! અનંતરનિર્ગત નૈરયિક, શું નૈરયિકા, બાંધે ? યાવ4 દેવાયુ