Agam Satik Part 12 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 4

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 29

૧૩/-/૬/૫૮૭,૫૮૮
જ્યાં ચંપાનગરીમાં કોણિક રાજા હતો, ત્યાં આવ્યો. આવીને કોમિક રાજાનો આશ્રય કરી રહેવા લાગ્યો. ત્યાં પણ તે વિપુલ ભોગ સામગ્રીથી સંપન્ન થઈ ગયો. ત્યારપછી તે અભીચિકુમાર શ્રાવક થયો, જીવાજીવને જાણતો યાવતું વિચારે છે. તે ઉદાયન રાજર્ષિ પ્રતિ વૈરના અનુબંધથી યુકત હતો.
કાળે, તે સમયે આ રનપભા પૃdીના નરકાવાસોના પશ્વિમાં અસુરકુમારોના ૬૪-લાખ આવાસ છે. ત્યારે તે અભીચિકુમાર ઘણાં વર્ષો સુધી શ્રમણ પયિ પાળીને, અમિાસિક સંલેખનાથી 30 ભક્તને નશાન dડે છેદીને, પૂર્વોકત સ્થાનના આલોચના, પ્રતિક્રમણ કર્યા વિના કાળ માસે કાળ કરીને સ્ત્ર રનપભા પૃથ્વીના 30 લાખ નક આવાસની સમીપે રહેલા ૬૪ લાખ ‘આતા’ નામક અસુરકુમારાવાસમાં કોઈ એક આતાપમાં અસુકુમાર દેવરૂપે ઉતww થયો. ત્યાં ઘણા આtતાપ અસુકુમાર દેવોની સ્થિતિ એક પલ્યોપમ છે, ત્યાં અભીશદેવની સ્થિતિ પણ એક પલ્યોપમની થd.
ભગવન! તે અભીચિદેવ, તે દેવલોકથી આયક્રયાદિ પછી અનંતર ઉદ્ધતીને કયાં જશે ? ક્યાં ઉત્પન્ન થશે ? ગૌતમ ! મહાવિદેહ પ્રેમમાં સિદ્ધ થશે યાવત્ અંત કરશે. ભગવન! તે એમ જ છે.
• વિવેચન-૫૮૭,૫૮૮ -
fમધુવીર • સિંધુ નદી નીકટ, સીવીર - જનપદ વિશેષ, તિબા - જેમાંથી ઈતિ અને ભય ચાલ્યા ગયા છે તે. કોઈ વિદર્ભ કહે છે. સીંગતુક પુષ-કુળથી સમૃદ્ધ, રમ્ય, નંદનવન સમાન. જ્યાં કર નથી તે નાર, સોનું આદિ ઉત્પત્તિ સ્થાન તે આકર - x - જેઓને છત્ર વિસ્તારેલ છે, ચામર રૂપ બાલ વ્યંજતિકા છે તેઓ.
મuત્તUT = • અપ્રીતિ સ્વભાવથી મનનો વિકાર, મનમાં તે માનસિક, બહાર દેખાતો એવો નહીં. દુ:ખથી પોતાનાં ભાંડ, માસ, શય્યાદિ ઉપકરણ લઈને * * * વૈરભાવ છોડ્યા વિના. માવાવ - અસુરકુમાર વિશેષ, તેની કંઈ વધુ માહિતી નથી.
8 શતક-૧૩, ઉદ્દેશો-૭-“ભાષા” છે.
– X - X — X X – અનંતર ઉદ્દેશામાં અર્થો કહ્યા, તે ભાષા વડે કહ્યા. તેથી ભાષા કહે છે - • સૂત્ર-પ૮૯ :
રાજગૃહમાં આ પ્રમાણે કહ્યું – ભગવન! ભાષા આત્મા છે કે બીજું છે? ગૌતમાં ‘ભાષા' આત્મા નથી. ભાષા બીજુ છે. • • ભગવન! ભાષા, રી છે કે અરૂપી? ગૌતમાં ભાષારૂપી છે, અરૂપી નથી • • ભગવા ભાષા સચિત્ત છે કે અયિત્તર ગૌતમાં ભાષા સચિત્ત નથી, અચિત્ત છે • • ભગવન! ભાષા, જીવ છે કે અજીવ? ગૌતમાં ભાષા, જીવ નથી - અજીવ છે. • - ભગવના ભાષા જીવોને હોય કે અજીવોને હોય? ગૌતમાં ભાષા, જીવોને હોય, આજીવોને નહીં.
- ભગવન [બોલ્યા પહેલા ભાગ છે, બોલાતી તે ભાષા છે કે બોલવાનો સમય વીત્યા પછી ભાષા છે? ગૌતમ બોલ્યા પૂર્વે કે સમય વીત્યા પછી, તે
४४
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૪ ભાષા નથી, પણ બોલાતી હોય ત્યારે તે ભાષા છે. • • ભગવનું ! બોલ્યા પૂર્વે ભાષા ભેદાય, બોલાતી ભાષા ભેદાય કે બોલવાનો સમય વીત્યા પછી ભાષા ભેદાય છે ? ગૌતમ બોલ્યા પૂર્વે કે બોલવાનો સમય વીત્યા પછી ભાષા ભેદાવી . નથી, પણ બોલતી વખતે ભાષા ભેદાય છે.
ભગવન ! ભાષા કેટલા ભેદે છે ? ગૌતમ. ચાર ભેદે છે. તે આ - સત્યા, મૃણા, સત્યામૃષા અને અસત્યામૃષા.
• વિવેચન-૫૮૯ :
માવા - જીવ, જીવ સ્વભાવા ભાષા. જેથી જીવ વડે ભાગૃત છે, જીવને બંધમોક્ષાર્થે થાય છે, તેથી જીવધર્મવયી ‘જીવ’ એ રીતે જ્ઞાનવતુ વ્યપદેશ યોગ્ય છે ? અથવા જીવ સ્વરૂપ નથી કેમકે શ્રોમ ઈન્દ્રિયના ગ્રાહ્યપણાથી મૂર્તપણે આત્માથી વિલક્ષણ છે, માટે શંકા કરી ? તેનો ઉત્તર આપે છે - ભાષા, આત્મરૂપ નથી. તે પુદ્ગલમય છે. આત્મા વડે ફેંકાયેલ ટેફાની માફક. આકાશ માફક ચેતન છે. જે કહ્યું કે - જીવ વડે વ્યાપાર્યમાન હોવાથી જીવ છે, જ્ઞાન માફક તે અર્નકાંતિક છે. જીવ વ્યાપાર છતાં જીવથી અત્યંત ભિન્ન સ્વરૂપ દાનાદિમાં દેખાય છે.
ભાષા, સાંભળનારને અનુગ્રહ-ઉપઘાતકારીપણાથી તથાવિધ કાનના ભરણવતું રૂપી છે? કે ધમસ્તિકાયાદિવટુ ચક્ષુ વડે અનુપલભ્ય હોવાથી અરૂપી છે ? તેનો ઉત્તર છે - ભાષારૂપી છે. ચક્ષુ વડે અગ્રાહ્યત્વથી અરૂપીત્વ કહ્યું, તે અર્નકાંતિક છે. પરમાણુ, વાયુ, પિશાયાદિ રૂપવાનું હોવા છતાં ચા વડે ગ્રાહ્ય છે.
અનાત્મરૂપ હોવા છતાં જીવ-શરીરવત્ સચિત ભાષા કેમ નહીં? ઉત્તર છે - ભાષા સચિત્ત નથી, તે જીવ દ્વારા નિકૃષ્ટ પુદ્ગલ સમૂહરૂપ છે. - - જીવે છે તે જીવ - પ્રાણધારણ સ્વરૂપ ભાષા છે કે તેથી વિલક્ષણ છે ? ઉત્તર છે - ઉચ્છવાસાદિ પ્રાણોના અભાવે ભાષા જીવ નથી. કેટલાંક ભાષાને અપૌરુષેયી માને છે, તેના મત મુજબ પ્રસ્ત કર્યો છે . ભાષા, જીવન હોય કે જીવને ? તાલ આદિ વ્યાપારી ઉત્પન્ન વર્ગોનો સમૂહ તે ભાષા. તેથી જીવ પ્રયત્નકૃતુ હોવાથી ભાષા જીવને જ હોય. ભલે અજીવથી પણ શબ્દ ઉત્પન્ન થાય છે, તો પણ તે ભાષા નથી. ભાષાપતિજન્ય શબ્દને જ ભાષા કહેવાય છે. બોલ્યા પહેલાં ભાષા ન કહેવાય. જેમ માટીના પિંડની સ્થિતિમાં રહેલ ઘટ, ઘટ ન કહેવાય. ‘ઘટ’ સ્થિતિમાં રહેલ ‘ઘટ' માફક બોલાતી તે ભાષા છે. ફૂટી ગયા પછી જેમ ઘડાની ઠીકરી ઘડો ન કહેવાય, તેમ બોલવાનો સમય વીત્યા પછી તે ભાષા ન કહેવાય.
શબ્દ દ્રવ્ય નીકળ્યા પહેલાં તેનું ભેદન કઈ રીતે થાય ? માટે બોલાયા પૂર્વે ભાષા ભેદાતી નથી. બોલાતી ભાષા ભેદાય છે. કોઈ મંદ પ્રયન વક્તા હોય, તે અભિજ્ઞ શબ્દ દ્રવ્યો કાઢે. તે નીકળેલા શબ્દો પરિશૂલ હોવાથી અસંખ્યાત રૂપે ભેદાય, સંચાત યોજન જઈને શદ પરિણામ ત્યાગ કરે છે. કોઈ મહાપયન હોય, તો આદાન-વિસર્ગ પ્રયત્ન વડે ભેદીને જ શબ્દો કાઢે. • x • x • તેથી આમ કહ્યું. ભાષા પરિણામ પરિત્યા હોવાથી બોલાયા પછી તે ભેદાતી નથી.
ભાષા કહી, તે પ્રાયઃ મનપૂર્વક હોય તેથી ‘મન’ વિશે કથન.